سەرەڕای چەند پرسێک کە لایەنە سیاسییەکانی هەرێمی دابەشکردووە بەسەر دووبەرەدا، دادگای فیدراڵی عێراق و بڕیارەکانی ئەو دادگایە نەک هەر دابەشیکردوون بەسەر دووبەرەدا بەڵکو تەنانەت ئەو لایەنەی پێی وایە دادگای فیدراڵی ئاڕاستەی تیری بڕیارەکانی گرتووەتە سەر سنگی قەوارەی هەرێمی کوردستان و ئەو لایەنانەی پشتگیری بڕیارەکانی دادگای فیدراڵی عێراق دەکەن "جاش و خۆفرۆشن"، ئەمە لەسەر زاری پێشەوا هەورامی وتەبێژی حکومەتی هەرێمی کوردستان.
دواتر یەکێتی نیشتمانی کوردستان لە زاری وتەبێژی جێگری سەرۆکی حکومەت دەڵێت، پێشەوا هەورامی وتەبێژی تیمی پارتیە نەک حکومەت. جگە لەوە، پێشەوا هەورامی دادگای فیدراڵی عێراقی بە دادگای "نافیدراڵی و نادەستوری" ناوبرد. ساڵی ڕابردووش مەسعود بارزانی، سەرۆکی پارتی دیموکراتی کوردستان دادگاکەی بە دادگای سەورەی سەردەمی ڕژێمی بەعس ناوبرد، هەتا ئێستاش بەشێک لە کادیر و بەرپرسانی ئەو حزبە دادگاکە بە هەمان دادگا دەچوێنن، لە بەرامبەردا ڕۆژی 20ی ئەم مانگە دادگای فیدراڵی لە ڕاگەیەندراوێکدا هۆشداری دایە لایەنەکانی (ناوخۆ و دەرەوەی عێراق) کە دادگای فیدراڵی لە بەرامبەر ئەو هێرش و هەڵمەتی ناوزڕاندنەی دەکرێتە سەری هەموو ڕێگایەکی یاسایی پێویست دەگرێتەبەر.
دەپرسین:
ئایا دادگای فیدراڵی دەتوانێت چ ڕێگایەکی یاسایی بگرێتەبەر لە کاتێکدا خۆی باڵاترین دادگایە؟
ئایا ئەو تۆمەتانەی ئاڕاستەی دادگای فیدراڵی دەکرێت هەتا چەند بنەمای یاسایی هەیە، لایەنەکان دەتوانن چ ڕێگایەک بگرنەبەر لە کاتێکدا بڕیارەکانی شیاوی تانەلێدان نین؟
ئایا دادگای فیدراڵی و مەحکەمەی سەورە چ خاڵێکی هاوبەشییان هەیە کە پارتی دیموکراتی کوردستان بەو دادگایەی دەچوێنێ؟
ئەو تۆمەتانەی ئاڕاستەی دادگای فیدراڵی عێراق دەکرێت لە هەرێمی کوردستان بە دیاریکراوی لەسەر زاری وتەبێژی فەرمی حکومەتی هەرێم چ کاریگەرییەکی لەسەر هەرێم دەبێت؟
لە بەرنامەی بابەتی ڕۆژ تاووتوێی ئەم پرسە کرا بە میوانداری:
1- دکتۆر بەهار مەحمود ، پسپۆڕی بواری یاسا.
2- دکتۆر ئازاد دۆسکی، پارێزەری ڕاوێژکار.
3- دکتۆر هاوار کەمال میرزا ، چاودێری سیاسی و مامۆستای زانکۆی سلێمانی.
دکتۆر بەهار مەحمود:
دادگای فیدراڵی ڕاستە دادگایەکی باڵایە لە وڵات بەڵام مەرج نییە و بەو واتایەش نیە هەموو دەسەڵاتەکانی لابێت، بەڵکو ئەویش وەک هەرکەسێکی مەعنەوی کاتێک هەست دەکات تۆمەتێکی ئاڕاستەکراوە پەنا بباتە بەردەم دادگای تایبەتمەند، هەرچەندە لە ڕاگەیەنراوەکەی دادگا باسی نەکردووە ڕێوشوێنە یاساییەکە، بەڵام من پێم وایە ئەم تۆمەتانە دەچێتە چوارچێوەی ماددە 433ی یاسای سزادانی عێراقی کە (قذف) لەکەدارکردن، دادگای فیدراڵی دەتوانێت وەک کەسێکی مەعنەوی لە بەردەم دادگای کەتندا سکاڵا تۆمار بکات، چونکە ئیختساساتی دادگاکان دابەش کراون.
لە دوای پەسەندکردنی دەستوری عێراقی دەبوو دادگای فیدراڵی نەمایە و یاسای نوێی بۆ دەربچوایە، بەڵام خۆ لەناو دەستور هەر ئەم مادەیە پێشێل نەکراوە بەڵکو چەندین مادەی تر هەن کەپێشێل کراون،.
ئەو لایەنەی کەئێستا تانە و ڕەخنە لە بڕیارەکانی دادگای فیدراڵی دەگرێت،من خۆم وەک (بەهار، وەک کەسێکی یاسایی) بە سەرۆکی فراکسیۆنەکەیانم وت، ئەمە نادەستورییە دەنگ بەو یاسایە مەدەن کە بە زۆرینەیەکی سادە تێپەڕێنرێت و دەبێتە مەترسی بۆ سەر هەرێمی کوردستان، بەڵام یەکێتیش و پارتیش چونە ناو کۆبوونەوەکەی پەرلەمان و دەنگیان دا و زۆریش ڕازی بوون لەو بڕیارانەی پێشتریش ڕازی بوون کە دادگاکە دای، ئێمە ئەوکات دەنگمان پێنەدا لەگەڵ هاوڕێم (دکتۆر یوسف) ڕاگەیەنراوێکمان هەیە هی ئەوکاتە و تێیدا مەترسییەکانی پێکهێنانی ئەو دادگایەمان بە زۆرینەیەکی سادە خستبووە ڕوو داواشمان لەلایەنە کوردییەکان کرد کەدەنگی پێنەدەن.
ئەوەی دادگای فیدراڵیش ئێستا دەیکات دەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی کە دەسەڵاتی کوردی بۆ خۆی فەڕاغی یاسایی و دەستوری داوەتە دەست دادگاکە بۆ نموونە هەر نەبوونی دەستور وایکردووە کە دادگای فیدراڵی بڕیاربدات.
ڕەخنەگرتن لە دادگای فیدراڵی بەوەی نادەستورییە لەلایەن لایەنێکی هەرێمی کوردستان بە دیاریکراوی پارتی دیموکراتی کوردستان کەئێستا دەبینرێت، لەو ڕوانگەیەوە نیە کە خۆی زۆر پابەندە بە دەستورەوە بەڵکو لەبەرئەوەیە خۆی ئێستا خۆی زیانمەندە لەو بڕیارانەی ئێستا دادگاکە دەیدات واتە پێشتر ئەوەی نەوتووە کە بڵێ دادگاکە نادەستورییە، بۆیە پابەند بوون بەدەستور ئەوەنیە کە کاتێک لە بەرژەوەندیت بوو قسە نەکەی کە لەبەرژەوەندیت نەبوو بڵێی نادەستورییە.
هەموو بڕیارەکانی دادگای فیدراڵی نادەستوری نییە، بەڵکو ئەو بڕیارەی سەبارەت بەموچەی فەرمانبەرانی هەرێم دای سەدا سەد دەستورییە، بەڵام لە هەندێک بڕیاری تر ڕەنگە کاریگەری سیاسی لەسەر بێت نەک هەر بەرامبەر بەکورد بەڵکو بەرامبەر بەلایەنەکانی تریش،
دکتۆر ئازاد دۆسکی:
ئەگەر دادگای فیدراڵی بڵێ من تۆمەتبار دەکرێم بەوەی دادگای نادەستوریم، ئەوە خودی دەستوری عێراقی وەڵام دەداتەوە کە نەیاسای دادگاکە نەخودی دادگاکەش دەستوری نیە، چونکە خۆم یەکێک بووم لەوانەی کە مدعی بووم، دادگاکە بە حلەی یاسایی خۆی لادەدا، دادگای فیدراڵی تەجاوزی کردووەتە سەر دەسەڵاتەکانی دەسەڵاتی جێبەجێکردن و یاسادانان و هەرێم، واتە زیادەڕۆیی کردووە لە دەسەڵاتەکانی خۆی، هەرئەوەندە ماوە یەکێک داوای جیابوونەوەی خێزانەکەی بباتە ئەو دادگایە و بڵێ با ئەو دادگایە بیبینێ، ئەم دادگایە بێ ئاگاداری دەستوری هەمووار کردووە بەو بڕیارانەی داوە، دادگای فیدراڵی لای من وەک دادگاکانی تر دادگای ئاسایین، نەک دادگایەکی دەستوری کەمافی هەمووانی تێدا بپارێزرێت.
ڕێزم هەیە بۆ دادوەرە کوردەکان و عەرەبەکانیش ئەوانەی دادگای فیدراڵی ئیختساسییان دەستور نیە ڕەنگە تەنها وەک قوتابیەکی کۆلێژی یاسا دەستورییان خوێندبێتەوە، ئەوان دادوەری دادگا ئاساییەکان ببون لە بابەتی تەڵاق و مەدەنی و بابەتەکانی تر کارییان کردووە بڕۆن ژیاننامەی دادوەرەکانی دادگا بخوێننەوە، بۆیە پێویستە ئەمجارە دانانی دادوەرەکانی ئەو دادگایە لەسەر بنەمای دابەشکاری حزبی نەبێت بەڵکو دەبێت لەسەر بنەمای توانا و لێهاتووی بێت.
هەڵوەشاندەوەی دادگای فیدراڵی نابێت، چونکە ماددە 92 ی دەستوری عێراقی باسی لێوەکردووە، ئەوەی کورد دەتوانێت بیکات ئەوەیە بڕگەیەک لە یاسای دادگاکە لە کاتی داڕشتنی یاسا یا هەموارکردنی یاساکە دابنێت کە ئەو بڕیارانەی لە دادگای فیدراڵی دەردەجێت پێویستە بە کۆی دەنگی هەموو دادوەرەکان بێت، کورد دەبێت خۆی یەک دەنگ بێت لەسەر ئەمە وە لۆبیشی بۆ دروست بکات دەنگ بهێنێت.
دکتۆر هاوار کەمال میرزا:
بەو شێوەیە نییە کە لایەنێکی حکومەتی هەرێم و لایەنێکی کوردی باس لەوەدەکات کە دادگای فیدراڵی بڕیارەکانی بە مەبەست دژی هەرێمی کوردستانە، چونکە دادگاکە لە پێشتردا چەندین بڕیاری تری داوە، وە ئەو سکاڵایانەی دادگای فیدراڵی دژی حکومەتی هەرێم یەکلایی کردۆتەوە هەر لەلایەن خودی لایەنی کوردی خۆیەوە بووە سکاڵای لەبەردەم ئەو دادگایە تۆمار کردووە.
ئەگەر دادگای فیدراڵی نادەستوری بێت، ئاخر ئەوە ئاسان نیە بەڵکو ئەوە شوێنەواری یاسایی هەیە، هەر بۆ نمونە بەپێی ماددە 93 بڕگەی 7ی دەستوری هەمیشەیی عێراق پەسەندکردنی ئەنجامی هەڵبژاردنەکان و پەسەندکردنی کاندیدە دەرچووەکانی پەرلەمان هەمووی لەلایەن دادگای دەستورییەوە پەسەندکراوە، ئەی کەواتە دەبێت ئەو بڕیارەش هەڵبوەشێتەوە.
کێشەکە لەناو کورد خۆیدایە، هیچ پەیوەندی بەدادگای فیدراڵیەوە نیە، چونکە تا کورد سکاڵای تۆمار نەکرد، نە پەرلەمان هەڵەوەشایەوە، نەکورسی کۆتاکان دەستکاری کرا، نەباسی موچە.
ئەوە قۆناغی یەکەمە کە دادگای فیدراڵی دەیکات، لەقۆناغێکانی تر دەستدەبات و دەچێتە بنکڵێشەی شیکردنەوەی ئەو دەقە دەستورییانەی پەیوەندی بەهەرێمەوە هەیە و دەستدەبات بۆ کیانی کوردی و دەچێتە سەر هێزی سەربازی و ئاسایش و وەزارەتەکان و پەیوەندییەکانی دەرەوە لەزۆر شت با اێمە بەشتێکی دڵخۆشکەر ئەو بڕیارانە نەبینین، نایشارمەوە لەڕووی سیاسییەوە کورد خۆی بەشێکی گەورەیە لەو یاریەی دژی خۆی دەکرێت.