کڵێشەسازی حوکمڕانی و دەسەڵاتی یاسا و سیستمی ئابوری و سیاسی بەپێی راوبۆچونی ئەکادیمیست و شارەزاکان چەند کۆڵەکەیەکی پڕ بایەخ و بنچینەیین کە شوناسی تەواوی کۆمەڵگە لە مەودایەکی شارستانیی جیاوازدا بەرجەستە دەکەن. سەرباری ژێرخانی ئابوریی و هاوکات مەودای سیاسی و ئایدۆلۆژی؛ کۆمەڵێک کۆڵەکەی گرنگ کە ئاستی شارستانی کۆمەڵگە وەک دامەزراوەگەلێکی مۆدێرن کە سەرجەم چین و توێژەکانی کۆمەڵگە تیایدا هەست بە ژیان و مرۆڤبونی خۆیان بکەن و کولتۆریش وەک هێزێکی شارستانی زیندوو، کە پێکڕا زیندوێتی و دامەزراوەیی کۆمەڵگە رەنگڕێژ دەکەن. بەڵام گەندەڵی و سیستمی سیاسی هەرێمی کوردستان و نەهامەتییەکانی خەڵک و وردبوونەوەو قوڵبونەوە بۆ نێو رەگوڕیشەی قەیرانەکان و شکست و رەوایەتی و حیکایەتەکانی دەسەڵاتی کوردی کۆمەڵێک پرسی گرنگی ئەمجارەی هەفتەنامەی رەهەندەکانە.
ئاسۆ جەبار لە دەنگی ئەمریکاوە بۆ هەفتەنامەی رەهەندەکان وتووێژێکی لەگەڵ نوسەر روناکبیر دکتۆر مەریوان وریا قانیع دا سازداوە.
مەریوان وریا دەڵێت "دەسەڵاتدارانی کوردستان هیچ حیکایەتێکیان نەماوە بە کۆمەڵگەی ئێمەی بڵێن، واتە یەک رستەیان نەماوە قابیلی ئەوە بێت ئەم کۆمەڵگەیە باوەڕی پێبکات".
خوێندنەوە و شرۆڤەکاری مەریوان وریا قانیع بۆ کۆی ئەزمونی 25 ساڵی حوکمڕانی هەرێمی کوردستان دەڵێت "دوای 25 ساڵ بە چاوی خۆمان دەبینین کە پەکخستنێکی تەواوەتی سەرجەم کایەی سیاسی کوردییە، وێرانکردنی دەزگاکان، دەزگا سیاسییەکانە، تێکچوونی پەیوەندی هێزە سیاسییەکانە لەکوردستان، دابەشبونیانە بەسەر میحوەری ناوچەیی جیاواز جیاوازدا، بە هەندێک ماناش بوون بە مورتەزەقەی نێودەوڵەتی".
هەروەها دەڵێت "بە دوبەیی کردنی کوردستان یەکێکە لەو وەهم و خورافیاتە گەورانەی کە ئەم سیاسیانە لە کوردستاندا هێنایان بۆ بەخشینی بڕێک لەڕەوایی بە خۆیان".
دەشێڵێت "لەقۆناغێکدا دەکرا شتێک دروستبکرێت ناوی دیموکراسی بێت، ئەم دەسەڵاتە خۆماڵییە لانیکەمی دادپەروەری و گوێگرتنی لەکۆمەڵگەی ئێمە تیادا بوایە".
سەبارەت بە پرسی دەوڵەتی کوردی؛ مەریوان وریا دەڵێت "چونکە سەرجەم ئەزمونە سیاسییەکە شکستێکی ئەوەندە گەورەی هێناوە، وە کەوتۆتە دۆخێکی قەیراناوی لەو بابەتەوە ، وە شەرعییەتی سیاسی و یاسایی و ئەخلاقی نەماوە، لەبەرئەوە پەنا بۆ ئەم درۆ گەورەیە دەبەن، دەڵێن ئێوە تەحەمولی ئێمە بکەن، ئێمە بەیانی دەوڵەتی کوردیتان بۆ دروستدەکەین".
هاوکات دەڵێت "ئەمانە شەرعیەتی شۆڕشگێڕیان نەماوە، بەدیوی ئەودیودا ئەمانە پێشمەرگەکانی دوێنێ بوون، هەمویان بوون بە سەرمایەدارە گەورەکانی ئەمڕۆ".
"هەموو حیکایەتە گەورەو بچوکەکانیان ئیفلاسیان کردووە و شکستیان هێناوە و بوون بە بەدرۆی گەورە، لەبەرئەوە پێموایە تاقە شتێک کە لەبەردەمیاندا مابێتەوە لە پەیوەندیان بە کۆمەڵگەی ئێمە یان ترساندنە، یا کڕینە یان گەندەڵکردنێتی وەک گەندەڵبوونی ئەو نوخبە سیاسییەی کە حکوم دەکات لەهەرێمی کوردستاندا".
سەبارەت با کۆمەڵگەی کوردیش مەریوان وریا گەشبینانە دەڕوانێتە کۆمەڵگەی کوردی و دەڵێت " کۆمەڵگەی ئێمە تا ئێستا کۆمەڵەێک وزەی ناڕەزایی دەرەبڕین و بەرگری و ئەم شتانەی تیادایە".
هەروەها "ئەوەی دەسەڵات دەیڵێت، کۆمەڵگە بە درۆی دەزانێت. ئەوەی کۆمەڵگەش دەیڵێت دەسەڵات نایەوێت قبوڵی بکات و کاری لەسەر بکات".
سەبارەت بە پەیوەندی نێوان کۆمەڵگەو دەوڵەت مەریوان وریا تێزێکی دیکەی گرامشی لێکدەداتەوەو دەڵێت "گرامشی باسی شێوازێکی دیکەی پەیوەندی نێوان کۆمەڵگەو دەوڵەت دەکات، ئەویش شێوازی شەری دەستەویەخەیە، واتە بە بۆچونی من ئەمڕۆ هێزە باڵا دەستەکانی کوردستان و نوخبە حوکمڕانییەکەی لەشەڕێکی دەستەویەخەدایە لەگەڵ کۆمەڵگەی ئێمەدا، ئەم شەڕە لەسەرێکەوە شەڕی سەرکوتکردن و ترساندنە، واتە سوکایەتیپێکردنە".
"شێوازێکی دیکە کە ئەمانە لە شەڕی دەستەویەخەدان؛ ئەمانە لەشکری تایبەتیان هەیە، تەنها حیزبەکان لەشکری تایبەتیان نیە، بەڵکو بەرپرسە حیزبییەکانیش لەشکری تایبەتیان هەیە، ئەندامانی مەکتەبی سیاسی لیوای تایبەتی خۆیان هەیە، سەرۆکەکان لیوای تایبەتی خۆیان هەیە، ئەمانە کۆمەڵێک چەتەی دیاریکراو و بەڵتەگی و عەساباتی تایبەتی خۆیان هەیە، بە پارەی باش گەورەیان کردوون و لەشکری تایبەتیان پێ دروستکردوون بۆ پاراستنی خۆیان".
هەروەها دەڵێت "پارتی و یەکێتی لەوەدا سەرکەوتوو بوون کە بزوتنەوەی گۆڕان بەتاڵبکەنەوە لە بەشێکی هەرە زۆری توانا و دیدە رەخنەییەکانی و ئەو خەونانەی کە لەسەرەتادا هەڵگری بوون".
سەبارەت بە پرسی ئابوری و سیاسەت مەریوان وریا دەڵێت "بەبێ شکاندنی ئەم سیستمە، بەبێ جیاکردنەوەی ئابوری لەسیاسەت، بەبێ سەربخۆکردنی هەردوو کایەی سیاسی و ئابوری، ئێمە ناتوانین گۆڕانکاری راستەقینە لەکوردستاندا بکەین".
سەبارەت بە دەسەڵاتی دادوەری و یاساش دەڵێت "دەبێت نوخبەیەک لەدادگاکاندا هەبن کە نەترسن وەک ئەو دادوەرانەی کە لەئیتالیا کەوتنە شەڕەوە لەگەڵ مافیای ئیتالیادا، دەبێت کۆمەڵێک دادوەرمان هەبێت توانای ئەوەیان هەبێت و بوێری ئەوەیان هەبێت کە ئەم سەرە گەورانەی دەسەڵات بدەن بە دادگا".
سەبارەت بە سوڵتانیزمی حیزبی و ئابوری مەریوان وریا دەڵێت "ئەم سوڵتانیزمە ئەگەرچی هەڕەشەیەکی گەورەیە، پایەی بەهێزی هەیە، هاوڕێ و دۆستی ناوچەییان هەیە. بەڵام کۆمەڵگەی ئێمە تائەمڕۆ ئەم سوڵتانیزمەی قبوڵ نەکردووە".
سەبارەت بە دەستکارییکردنی سیستمی سیاسی و ئەخلاقی و یاسایی؛ مەریوان وریا دەڵێت "لێخۆشبوون لە ژونکوژ و لەپیاوکوژ، شاردنەوەی ئینسانکوژ و کردنی جاشەکان بە سەرۆک و خەڵکی خاوەن قورسایی رەمزی و سیاسی و ماددی لەم رۆژەدا، واتە ئەمانە بە جۆرێک دەستکاری سیستمی سیاسی و ئەخلاقی و رەمزی کۆمەڵگەی ئێمەیان کردووە لە هەموو ئاستێکدا وێرانیان کردووە".
مەریوان وریا نمونەیەکی زیندوو دەهێنێتەوە کە جێی وردبونەوەو شرۆڤەکاریی زیاترە و دەڵێت "بەدرێژایی مێژووی ئێمە، یەک زەلام نادۆزیتەوە لەهەولێرەوە رایکردبێت بۆ سلێمانی یان لە سلێمانییەوە رایکردبێت بۆ هەولێر تا شەڕی ناوخۆ........"
لەڕێی ئەم بەستەرەوە دەتوانن گوێبیستی تەواوی وتووێژەکە ببن...
بەشی یەکەم
بەشی دووەم
بەشی سێـیەم
