وابڕیاربوو ڕۆژی 11ی مانگی 6ی ئەمساڵ هەڵبژاردنی شارەوانیەکان لە باکور و ڕۆژهەڵاتی سوریا ئەنجامبدرێت، بەڵام ڕۆژی 6ی ئەم مانگە کۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکانی لە باکور و ڕۆژهەڵاتی سوریا بۆ جاری دووهەم هەڵبژاردنی شارەوانییەکانی لە ئیدارەی خۆسەری ئەو ناوچەیە بۆ 8ی مانگی 8ی ئەمسال دواخست،لە دوای ئەوەی ئەو ناوچانە کەوتۆتە ژێر دەسەڵاتی ئەو ئیدارەیە ئەمە یەکەمجارە هەڵبژاردنی شارەوانی لەو ناوچانە ئەنجامبدرێت، ئەگەرچی بەپێی ڕاگەیەنراوی کۆمسیۆنی هەلبژاردنەکان بێت دواخستنی هەڵبژاردنەکە لەسەر داوای پێنج لایەن و لیستی بەشداری هەڵبژاردنە چاوەڕوانکراوەکەیە، بەڵام بە بڕوای بەشێک لە چاودێران سەرەڕای هێرشی بەردەوامی گروپە چەکدارەکان، ئەنجامدانی ئەو هەڵبژاردنە ئەگەرچی گرنگە بەڵام لەهەمانکاتدا بێ ئاڵنگاری و مەترسی نیە بەتایبەت هەڕەشەی وڵاتانی دەرەکی بەوەی ڕێگەنەدەن لە ناوچەیەکی سنوری وڵاتەکەیان پڕۆسەیەکی لەو جۆرە ئەنجامبدرێت، دواخستنی ئەو هەڵبژاردنەی باکور و ڕۆژهەڵاتی سوریا هاوکاتە لەگەڵ دواخستن ی هەڵبژاردنی پەرلەمانی هەرێمی کوردستان کەبەهەمان شێوە ئەویش بڕیاربوو ڕۆژی ١٠ی مانگی ٦ی ئەمساڵ بەڕێوەبچێت.
دەپرسین
چی ڕێگرە لەبەردەم هەڵبژاردنی شارەوانییەکان لە باکور و ڕۆژهەڵاتی سوریا؟
ئایا هەڕەشەکانی وڵاتانی دەوروبەر تاچەند کاریگەرە، ئایا بۆ جاری تر دوادەخرێتەوە؟
لایەنەکان لەسەر چی رێکناکەون؟
بیسەرانی بەڕێز من ژیار محەمەدم لە بەشی کوردی دەنگی ئەمەریکاوە لە بابەتی ڕۆژ تاوتوێی پرسی دواخستنی هەڵبژاردنی شارەوانییەکان لە باکور و ڕۆژهەڵاتی سوریا و دواخستنی هەڵبژاردنی پەرلەمان لە کوردستانی عێراق؟ دەکەین بەمیوانداری بەڕێزان:
د.جاویدان کەمال، نوێنەری پەیەدە لە هەرێمی کوردستان
ئیبراهیم بیرۆ، ئەندامی کۆمیتەی پەیوەندی دەرەوەی ئەنجومەنی نیشتمانی کوردی لە سوریا(ئەنەکەسە)
د.سەعید کاکەیی،ئەندامی پێشووی ئەنجومەنی کۆمسیارانی سەربەخۆی هێلبژاردنەکانی عێراق.
ئیبراهیم بیرۆ
ئێمە وەک ئەنجومەنی نیشتمانی کورد لە سوریا، بە ماوەیەکی درێژ پێش دیاریکردنی وادەی هەڵبژاردن ڕامانگەیاند، کە بەشداری هەڵبژاردنەکان ناکەین لەبەر چەند هۆکارێک، لەوانە، ئەو پەیمانە کۆمەڵایەتیەی لەو ناوچەیە هەیە ئێمە بەشدارنین، جگە لەوەی تائێستا دەستورێک نیە، بۆیە هەر هەڵبژاردنێک لەو دەڤەرە ئەنجام بدرێت ئێمە پێمان وایە ئەو هەڵبژاردنە شەرعیەتی نابێت، جگە لە خراپی دۆخی خەڵک، هەروەها ئەمەریکا ڕاگەیەنراوی بڵاوکردەوە لەو ڕوەوە، جگە لەوەی تورکیاش بە توندی دژی ئەو هەڵبژاردنە وەستایەوە.
بەشداری نەکردنی ئێمە (ئەنەکەسە) هۆکار بوو بۆ دواخستنی هەڵبژاردنی شارەوانییەکان لەکوردستانی سورییا، پەشمان وایە لە مانگی ٨یش ئەنجام نەدرێت.
نەدۆخی ناوخۆ، نە وڵاتانی هەرێمی و نێودەوڵەتی ڕێگەدەدەن و ئۆکەیان کردووە لەسەر هەڵبژاردن، ئیتر ئێمە هەڵبژاردنی شارەوانی بۆ کێ و چۆن بکەین؟!بۆچی ئەو مەترسیە ڕووبەڕووی خۆمان بکەینەوە؟
خەڵک لەناوچەکانی باکور و ڕۆژهەڵاتی سوریا پێویستی بە شتی ترە نەک هەڵبژاردن، خەڵک ڕۆژانە ڕووبەڕووی مەترسی دەبنەوە، خەڵک دەستگیردەکرێن بەتایبەت ئەندامانی ئێمە، بارەگاکان دەسوتێنرێن، بەهۆی دەستوەردانی پەکەکەوە سەد کێشەمان لەگەڵ تورکیا بۆ دروستبووە، بۆیە مەرجی گرنگ بۆ ئەو ناوچانە ئاسایش و ئارامی ناوچەکەیە نەک هەڵبژاردن.
ئێمە نەک بۆ بابەتی ئەنجامنەدانی هەڵبژاردن بەڵکو بۆ هەموو بابەتێکی تر بەرژەوەندی هەرێمی کوردستانی سوریا لەوەدا نابینین دۆست نەبین لەگەڵ تورکیا، ئەگەر هەرێمی کوردستانی سوریا و ئێمە بمانتوانیایە ڕێککەوتنێکی دۆستانە بکەین ئەوە سەرکەوتن دەبوو بۆ ئێمە، ئێمە وەک ئۆپۆزسیۆنی سوریا ڕۆژێک لە ڕۆژان نەمانبینیووە تورکیا دژی خواستی ئێمەی کورد بێت.
د.جاویدان
لە ڕۆژئاوای کوردستان ئێمە سورین لەسەر دامەزراندنی سیستمێکی دیموکراسی، هەڵبژاردنیش زۆر گرنگە بۆئەوەی ئەم سیستمە شەرعیەت وەربگرێت، ئێمە دژی تیرۆر جەنگاوین، ئێستاش کە بڕیارمان داوە هەڵبژاردن بکرێت بەتایبەت هی شارەوانیەکان کە لایەنێکی خزمەتگوزارییە ناکرێت بەبیانووی بوونی کێشەی سورییان ڕایبگرین چاوەڕێی نەمانی ئەو کێشانە بکەین، ئێمە گرێبەستێکی کۆمەڵایەتیمان هەیە لە ئیدارەی خۆسەری باکور و ڕۆژهەڵاتی سوریا، بەشێک لەو لایەنانەی ناو ئەو گرێبەستە بوون وتیان کات لەبەردەمماندا کەمە فریای خۆ ئامادەکردن ناکەوین بۆ هەڵبژاردن بۆیە داوایان کرد بۆ ماوەیەک دوابکەوێت، ئەمەش هۆکاری دواخستنی هەڵبژاردنەکە بوو،تورکیا دژی ئەنجامدانی هەڵبژاردنە لەڕۆژئاوای کوردستان، چونکە دژی دروستبوونی هەر سیستمێکە کەمافی کوردی تێدا پارێزراو بێت،چونکە ئەوە سیستمی ئەردۆغانی شۆڤێنیە کە سیستمی تاک نەتەوە و تاک زمان هەبێت،بەڕەوای نابینێت کورد مافی خۆی بەدەست بهێنێت لە باکور و ڕۆژهەڵاتی سوریا، بۆیە دەوڵەتی تورکیا نایەوێت ئەم هەڵبژاردنە بکرێت، ئەگەر پێمان وابێت تورکیا لەگەڵ بوونی ئەزمونی حوکمڕانیە لە باشوری کوردستان ئەوە جۆرێکە لە چەواشەکاری و نەخوێندنەوەی هاوکێشە سیاسییەکانە، چونکە بینیمان تورکیا یەکەم وڵات بوو دژی ڕیفراندۆم بوو، بەردەوام هەڕەشەی داخستنی سنور دەکات، جگە لەوەی تورکیا ئێستاش لە خەونی زیندووکردنەوەی پەیماننامەی میللیە، کە باشوری کوردستان و ڕۆژئاوای کوردستانیش ویلایەتی ئیمپراتۆریەتەکەی بن، ئێستاش ڕۆژانە هێرش دەکەنە سەر باشوری کوردستان، هەرچەندە ئێستاش بەشێکی خاکی باشوری داگیرکردووە و دەبینین میتی تورکیا چی دەکات لە باشور، بەڵام ئەگەر بتوانێت هەموو کوردستانی باشور داگیر دەکات، تورکیا مانی کورد بە لەناوچونی خۆی دەزانێ کە ئەمەش بیرکردنەوەیەکی هەڵەیە.
هەڵبژاردن بکرێت و نەکرێت مەترسی لەسەر کورد هەیە، نەک لە ڕۆژئاوا بەڵکو لە هەر چوار پارچەی کوردستان، نەیااری سەرەکیش تورکیایە، ئێمە ئەگەر چاوەڕێی ئۆکەی تورکیا بکەین بۆ هەڵبژاردن ئەگەر تورکیا هەر بەم عەقڵیەتەی ئێستا بمێنێتەوە نەک لە مانگی هەشتی ئەمساڵ بەڵکو تا ساڵی ٢٠٥٨یش ڕێگەنادات هەڵبژاردن ئەنجامبدرێت، بەڵام ئێمە ڕونین لەگەڵ گەلی خۆمان و سورین لەسەر دامەزراندنی سیستمێکی دیموکراسی، بەنیازنین دابنیشین چاوەرێی ئۆکەی تورکیا بکەین، یا بڵێیین ناوچەکانمان دەدەینەوە دەست ڕژێمی سوریا یا تیرۆریستانی داعش، نەخێر ئێمە شۆڕش دەکەین و شۆڕشیش پێویستی بەقوربانیدانە.
د.سەعید کاکەیی
سەرەتا دەمەوێت ئەوە بڵێم نەبوونی دەستور یا پەیماننامەی کۆمەڵایەتی هۆکار نیە بۆ ئەنجامنەدانی هەڵبژاردن، بینیمان لە عێراق لە دوای ڕووخانی ڕژێمی بەعس دەستور نەبوو هەڵبژاردن ئەنجامدرا، لە هەرێمی کوردستانیش خۆ لە دوای 1992 ڕێککەوتننامەی کۆمەڵایەتی یا دەستور نەبووە بەچەند هۆکارێک بەئێستاشەوە کە هۆکاری دەرەکی یەکێک بووە لە هۆکارەکان بەڵام هەڵبژاردن هەر کراوە، جا یەکێک لە سیاسەتەکانی وڵاتانی هەرێمی دژ بەکورد بەوکارییان هێناوە دیپلۆماسیەتی ملکەچکردنە، یا لە ڕێگای دەستو پەیوەندەکانیانەوە دروستکردنی گرفت و بەربەستە بۆ ئێو لایەنانەی ک ەدەیانەوێت قەوارە، یا کانتۆنە یا هەرچیە دروست ببێت بۆ کورد، چونکە ئەمە بکرێت مەترسی دەبێت بۆ سەر وڵاتانی خۆیان، کە ئەوان دەیانەوێت تاک نەتەوە و تاک لایەن بێت،
تاڕادەیەک دروستە بڵێیین، هۆکاری دەرەکی هۆکارێک بووە بۆ دواخستن و ئەنجامنەدانی هەڵبژاردنی پەرلەمانی هەرێم، چونکە ئەگەر بڕوانینە هەڵبژاردنەکانی ساڵی 1990 ئەوە تورکیا و سوریا و ئێران بوون کە کۆبونەوەی سێ مانگ جارێکیان هەبێت بۆ ئەوەی کێشە و ئاژاوە لەناو هەرێمدا دروست بکەن، سەرئەنجام بووە هۆی دروستبوونی شەڕی ناوخۆ و پەرلەمانی لێبسڕدرێتەوە و حکومەتەکەی بکەنە دوو ئیدارە، تەنانەت تورکیا بۆردومانی بنکەکانی یەکێتی نیشتمانیان کرد لە 1996، بووە هۆی تێکدانی ڕێککەوتننامەی واشنتن لەوکاتە من بەشداربووم لە کۆبونەوەکەدا بەڵام لایەنێکی سەرەکی و گەورەی کۆبونەوەکە زانیارییەکانی ناو کۆبونەوەکەی دا بە تورکیا ئەوەبوو تورکیا بۆردومانی یەکێتی کرد و ڕێککەوتنەکەی تێکدا، بەڵام دواجار لەژێر فشاری بەریتانیا و ئەمەریکا ڕێککەوتنی واشنتنییان بە یەکێتی و پارتی کرد.