دوای کۆمەڵکوژییەکەی ساڵی 2014 لەلایەن چەکدارانی داعش، مشتومڕ لەسەر ناسنامەی ئێزدییەکان هاتە ئاراوە. ئێستا بزووتنەوەی پێشخستنی ئەو بیرۆکەیەی کە ئێزدی شوناسی ئایینی و نەتەوەیی ئێزدییەکانە، بەهێز بووە و گەیشتووەتە ئەو ئاستەی کە ببێتە پڕۆژەیەکی پێشنیارکراوی پەرلەمانی عێراق کە پێنج لە ئەندامەکانی ئێزدیین.
ڕۆژی 8ی مانگی چواری 2024 و دوای کۆکردنەوەی 182 واژۆی ئەندامان، نایف خەلەف سەیدۆ، ئەندامی پارتی پێشکەوتنخوازی ئێزدییەکان داوای لە سەرۆکی پەرلەمانی عێراق کرد "پڕۆژەی یاسای ناسنامەی نیشتمانی ئێزیدی بسپێردرێت بە لیژنەی یاسادانان". دەشڵێت، هەموو هاووڵاتییەکی عێراقی مافی ئەوەی هەیە ناسنامەی نەتەوەیی خۆی هەڵبژێرێت.
بەشێک لە چاودێران پێیان وایە ئەم هەنگاوە وەڵامێک بووە بۆ سەرکردایەتی هێزە ئاسایشییەکانی هەرێمی کوردستان لەو ڕۆژەی داعش هێرشی کردە سەر شەنگال.
بەڵام خودێدە حەمۆ ئەندامی پێشووی ئەنجومەنی پارێزگای نەینەوا و ئەندامی بزووتنەوەی ئێزدی بۆ چاکسازی و گەشەپێدان دەڵێت، داواکاری دانپێدانانی ناسنامەی نەتەوەیی ئێزدی پێش کۆمەڵکوژی شەنگال لە ساڵی 2014 بووە.
دەشڵێت: "پێش ئەوەی حزبە کوردییەکان شەنگال بفرۆشن، داعش ئەم داواکارییەی هەبوو، ڕەنگە لە ساڵی 1925 وەک زۆربەی میللەتەکانی تر ناوی ئێزیدییەکانی وەک نەتەوە ناوبردبێت".
هەر دوای ئەم هەنگاوە، بەڕێز سەیدۆ، ئەنجوومەنی باڵای کاروباری ئایینی ئێزدییەکان لە بەیاننامەیەکدا ڕایگەیاند، "بە توندی هەر هەوڵێک بۆ گۆڕینی ناسنامەی ئێزدییەکان ڕەتدەکاتەوە". ئێزیدییەکان بەشێکی گرنگی گەلی کوردن و ڕەگ و ڕیشەی مێژوویی و کولتوورییان لە خاکی کورددا ڕواوە.
لە ناوەندە سیاسییەکانی عێراقدا وەڵام و پەیامی جیاواز هەبوون. مانگی چواری ئەمساڵ، نووسینگەی محەممەد شیاع ئەلسودانی، سەرۆکوەزیرانی عێراق، داوای لە هەموو دامودەزگا فەرمییەکانی دەوڵەت کرد، وەک ئایین و نەتەوەیەک مامەڵە لەگەڵ ئێزیدییەکاندا بکەن. بەڵام هەر زوو لیژنەی یاسا وەڵامی دایەوە و ڕایگەیاند، بە پێی دەستووری عێراق ئێزدیەت ئایینە و نەتەوە نییە.
هەروەها ئەو لایەنانەی خۆیان بە حزبی نەتەوەیی ئێزدییەکان دەناسێنن، دەڵێن ڕێز لە هەموو گەلان دەگرن. بە وتەی سەعید مێندۆ، سەرۆکی بزووتنەوەی ئێزیدی بۆ چاکسازی و گەشەپێدان، "پێویستە گەلانی دیکەش قەدری ئایین و نەتەوە بۆ ئێزیدییەکان بزانن و ڕێزیان لێبگرن".
ئەو پارتە ئێزیدیانەی لە دوای ساڵی 2003 لەسەر بنەمای نەتەوەیی دامەزراون، دەڵێن ئەگەر پاشخانی کورد یان عەرەبییان هەبێت، ناتوانن مافە ڕەواکانی خۆیان بەدەست بهێنن.
سەرۆکی پارتی پێشکەوتنخوازی ئێزدییەکان، سەعید بێتوش قەرۆ، پێی وایە تا پارتی بەعسی عەرەبی حوکمی بەسەریاندا نەکرد، ناسنامەیەکی عەرەبی بەسەر ئێمەدا سەپاند.
دەشڵێت: "تەنانەت لە دوای ساڵی 2003یشەوە کورد، بەتایبەتی پارتی دیموکراتی کوردستان، ناسنامەی کوردایەتی بەسەر ئێمەدا سەپاند".
لە بەرامبەر ئەم بیروباوەڕانەدا ئەنجومەنی ئایینی ئێزیدی دەڵێت "ئیزیدی ئایینێکی دێرینە و مێژوویەکی هەزاران ساڵەی هەیە و بەشێکی دێرینی گەلی کوردە". ئێزدییەکان بە زمانی کوردی قسە دەکەن، کولتوورەکەیان لەگەڵ کولتووری گشتیی کوردیدا دەگونجێت.
بە گوتەی کاک قەرۆ، ئێزیدییەکان 20%ی دانیشتووانی پارێزگای نەینەوان، بەڵام لە نوێنەرایەتی سیاسی و ئیداری بێبەشن.
"خراپکردنی کوردانی ئێزدی شتێکی نوێیە". ئێزدییەکان نەتەوەیەکی دێرینن. ئێزدی نەتەوە و ئایین و زمان و مێژوو و نەژادی ئێمەیە و نابێت کەس بڕیار لەسەر داهاتوومان بدات.
سەعید مێندۆ، سەرۆکی بزووتنەوەی ئێزدییەکان دەڵێت، لە کۆی هەموو گرووپە ئایینی و ڕەگەزییەکانی عێراق، "تەنها کورد دژی زەوتکردنی (ئاین و نەتەوەی ئێزدییە)، چونکە دەبێت مێژووی ئێزدییەکان بۆ خۆیان وەربگرن". ، و ئەگەر ناسنامەی نەتەوەیی ئێزدییەکان نەبێت، مێژووی ئەوانیش نابێت." ئەوە ڕوودەدات."
بەڵام سەید سیردۆ، سەرۆکی دەزگای ڕۆشنبیری و کۆمەڵایەتی لالەش دەڵێت، ئەو پڕۆژەیەی کە "ئێزیدییەکان ناسنامەیەکی سەربەخۆیان هەیە بۆ ئەوەی لە وڵاتەکەیان و ڕەگ و ڕیشەی مێژوویی خۆیان جیاببنەوە، لە ساڵانی ١٩٦٤ - ١٩٧٠دا بوونی هەبووە".
دەشڵێت "ئێستا دوای ئەوەی شنگال کەوتە ژێر دەسەڵاتی حەشدی شەعبی، بەشێک لە ئەندامانی پەرلەمان پشتیوانی ئەم بزووتنەوەیە دەکەن بۆ ئەوەی شنگال لە جوگرافیای کوردستان ببڕدرێت".
سیردۆ دووپاتی دەکاتەوە کە زۆرێک لە ئەندامانی پەرلەمان "بە دڵسۆزیەوە داوای دانپێدانانی نەتەوەی ئێزیدییان واژۆکردووە".
سیردۆ دەڵێت: "بەهۆی ستەمەوە ستەمیان لێ کراوە و پێیان وایە وەک قوربانیی جینۆساید قەرەبوو دەکرێنەوە و نازانن ئەو جۆرە هەوڵانە دەبێتە هۆی دووبارەبوونەوەی".
سەرۆکی دەزگای لالێس دەڵێ، هەمووان دەزانن کە مافی ڕەوای ئێزدییەکان جێبەجێ نەکراون.
دەشڵێت: "بەڵام لەگەڵ جێبەجێکردنی یاسای تایبەتی ژمارە 5ی ساڵی 2015 لەگەڵ پاراستنی مافی پێکهێنەران، زۆربەی مافەکانی ئێزدییەکان مسۆگەر دەبێت، ئەمەش بەشێکە لە مافەکان، نوێنەرایەتی سیاسی و ئیداریی ئەندامان دەبێت". لە سەرجەم پێکهێنەران و لە دامودەزگاکانی ناوەند و هەرێمی کوردستان".
زۆربەی ئێزیدییەکان لە ناوچە کێشەلەسەرەکانی نێوان هەرێمی کوردستان و حکومەتی ناوەندی عێراق دەژین. دوای فەرمانی ئێزدییەکان لە ساڵی 2014، ناوچەی شنگال بوو بە سەنگەر و ململانێی نێوان لایەنە سیاسییەکان و گروپە چەکدارەکان کە زۆربەیان سەر بە هێزە ناوخۆییەکانن.
هەندێک لە چالاکوانان کە خۆیان بە سەربەخۆ دەزانن، پێیان وایە ئەم شەڕە لە سەر ناسنامەی نەتەوەیی لە خزمەت دۆزی ئێزیدیدا نییە لەم کاتە پڕ لە ناڕەحەتییەدا کە سەدان هەزار شەنگالی، چ لە گوندە وێرانبووەکانیان یان لە کەمپەکانی پەنابەران، یان لە دەربەدەریدان لە ڕاستیدا جیاواز و دووبارە بووەتەوە بەهۆی دابەشبوونیان بەسەر حزبە سیاسییەکان و حزبە چەکدارەکاندا.
ئەو چالاکوانانە نیگەرانی خۆیان دەردەبڕن کە ئەم شەڕە نوێیە دەتوانێت جیاوازییەکانی ناو کۆمەڵگەی ئێزیدی قووڵتر و خراپتر بکات.