نوێنەری حکومەتی هەرێمی کوردستان لە لیژنەی مادەی 140ی دەستور ڕایدەگەیەنێت، ژمارەیەکی زۆر کوردی خەڵکی ناوچە کێشە لەسەرەکان لە ئێستادا لەو ناوچانە ناژین و لە هەرێمی کوردستان یاخود دەرەوەی عێراقن، بۆیە لە ڕێگەی دەستوەردانی "دەرەکی و هەوڵی خەڵکانێکی توندڕەو لە بەغدا" دەویسترێ سەرژمێری ئەنجام بدرێت و ئەمری واقیع لەو ناوچانە دروست بکرێت.
دژوار فایەق، نوێنەری حکومەتی هەرێمی کوردستان لە لیژنەی مادەی 140 ی دەستووری عێراق، بە دەنگی ئەمەریکای ڕاگەیاند،"هەوڵدەدرێت عەرەبی هاوردە لە ناوچە کێشە لەسەرەکان سەرژمێری بکرێن و کوردانی ئەو ناوچانەش کە ناویان لە تۆماری ساڵی 1957 دا هەیە لەو ناوچانە سەرژمێری نەکرێن، تا دواتر بیکەنە دیکۆمێنتی مێژوویی و بڵێن ڕێژەی عەرەب لەو ناوچانە زۆرە."
هەروەها وتیشی،"ئاماری ساڵی 1957 گرنگترین ئامارەو ناسنامەی ناوچە کێشە لەسەرەکانی دەرخستووە، بەڵام ئەوان دەیانەوێت ئەم ناسنامە بسڕنەوەو کارێکی باش نییە. تا ئێستاش هەماهەنگی پێویست لە نێوان عێراق و هەرێم نییەو عێراق وەڵامی تێبینییەکانی هەرێمی نەداوەتەوە."
ڕۆژی 20 ی مانگی 11 ی ساڵی 2024، وەکو وادەی ئەنجامدانی سەرژمێری گشتی لە عێراق دانراوە و لیژنەی باڵای سەرژمێری گشتیش لە 18 کەس پێکدێت، نوێنەری وەزارەتەکانی ناوخۆی عێراق و هەرێم، وەزارەتی پلاندانانی عێراق و هەرێم، وەزارەتی بازرگانی عێراق و هەرێم، وەزارەتی کۆچ و کۆچبەرانی عێراق و بەڕێوەبەرایەتی کۆچ و کۆچبەرانی هەردوولا ئەندامن لە لیژنەکەدا.
لیژنەی باڵای سەرژمێری گشتی پێشتر لە گەڵ سەرۆک کۆماری عێراق و فراکسیۆنە پەرلەمانییەکانی عێراق کۆبوونەتەوە، بڕیارە ئەمڕۆ پێنجشەممە، 31 ی مانگی دەی 2024، لەگەڵ محەمەد شیاع سودانی سەرۆک وەزیرانی عێراقیش کۆببنەوەو ئاستەنگەکانی بەردەم پرۆسەی سەرژمێری تاوتوێ بکەن.
کێشەی سیاسی گرێدراو بە ناوچە کێشە لەسەرەکان و ناڕازیبوونی کورد لەو ڕێوشوێنانەی لەو ناوچانە گیراونەتەبەر یەکێکە لە ئاستەنگەکان، کورد داوا دەکات تۆماری وەزارەتی کۆچ و کۆچبەران و وەزارەتی بازرگانی عێراق بدرێتە ئەو لیژنانەی پرۆسەی سەرژمێری ئەنجام دەدەن، تا ناسنامەی ئەو خێزانانە بزانرێت کە لەدوای ساڵی 2014 لە کەرکوک و ناوچە کێشە لەسەرەکان نیشتەجێ بوون.
یەکێکیتر لە داواکارییەکانی کورد ئەوەیە ئەندامانی لیژنەی سەرژمێری سێ کەس بن و لە کورد و عەرەب و تورکمان پێکبێن، لەو ناوچانەش ژمارەی کریستیان تێیاندا زۆرە ژمارەی ئەندامانی لیژنەکە بکرێتە چوار کەس و نوێنەری کریستیانیشی تێدا بێت. هەروەها سەرژمێری ساڵی 1957 بکرێتە بنەمای سەرژمێری ساڵی 2024، تا لیستێکی جیا بۆ ئەو خێزانانە بکرێتەوە کە ناویان لە سەرژمێری ساڵی 1957 دا نییە و بزانرێت خەڵکی دەرەوەی کەرکوکن.
ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لە ساڵی 2023 بڕی 470 ملیار دیناری بۆ پرۆسەی سەرژمێری گشتی پەسەند کرد، لەو بڕە پارەیە 12,9 ی بەر هەرێم دەکەوت، بەڵام ساڵی ڕابردوو تەنها بڕی 12 ملیار دینار ڕەوانەی هەرێم کراوە، ئەمساڵ هیچ بڕە پارەیەک نەنێردراوە بە بیانووی نەبوونی بودجەوە، لەکاتێکدایە دەبووایە 49 ملیار دیناری تر ڕەوانەی هەرێم بکرێت، ئەمەش یەکێکی ترە لە گرفتەکان.
دژوار فایەق دەڵێت،"کۆمەڵێک خەڵکی زۆری کورد ناویان لە تۆماری ساڵی 1957دا هەیەو ئێستا لە هەرێم و دەرەوەی عێراقن و دەبێت لەو ناوچانە سەرژمێری بکرێن، لەکاتێکدا کۆمەڵێک عەرەبی زۆر براونەتە ناوچە کێشەلەسەرەکان لەوێ سەرژمێری دەکرێن. کۆمەڵێک خەڵکی توندڕەو دەیانەوێت لە ڕێگەی سەرژمێری و دیکۆمێنتی مێژووییەوە شەرعیەت بە تەعریب کردنی ئەو ناوچانە بدەن."
دەشڵێت،"من داوامکردووە سەرژمێری بە هەماهەنگی نێوان هەرێم و بەغدا ئەنجام بدرێت و هەموو کوردەکانی نێو تۆماری ساڵی 1957 لەو ناوچانە سەرژمێری بکرێن، یاخود سەرژمێری لەو ناوچانە دوابخرێت."
یەکێکی تر لە گرفتەکانی نێوان هەرێم و بەغدا لەسەر پرۆسەی سەرژمێری دانەنانی سێرڤەری داتاکانە لە هەرێم، لەکاتێکدا دەبووایە هاوشێوەی بەغدا سێرڤەرێکیش لە هەرێم دابنرێت و داتای عێراق و هەرێم بخرێتە نێوییەوە، کە نرخی سێرڤەرەکە حەوت ملیار دینارە.
بڕیارە 150 هەزار کەس بەشداربن لە ئەنجامدانی سەرژمێری گشتی لە عێراق و 23 هەزار بژمێریان لە هەرێم بن، لەکاتێکدا ڕاهێنان بە بژمێرەکانی عێراق کراوە بەڵام تا ئێستا ڕاهێنان بەوانەی هەرێم نەکراوەو ئەمەش ئەگەری دواخستنی سەرژمێری لە هەرێم زیادکردووە.
جێگری پێشووتری سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان پێیوایە، کابینەی محەمەد شیاع سودانی بۆ مەرامی شاراوەی خۆی کار بۆ ئەنجامدانی سەرژمێری گشتی دەکات، لەکاتێکدا پرۆسەکە بە هیچ جۆرێک لەبەرژەوەندی کورد نییە.
عیماد ئەحمەد، جێگری پێشووتری سەرۆکی حکومەت و ئەندامی مەکتەبی سیاسی یەکێتی، دەڵێت،"ناوچە کوردستانییە کێشە لەسەرەکان دوای شەڕی داعش و 16 ی ئۆکتۆبەر، توشی دەیان کێشەی دیموگرافی و ئیداری و سیاسی بوون، بەم سەرژمێرییە دووچاری کارەساتی نیشتمانی و نەتەوەیی دەبن، چونکە لەلایەن خۆمانەوە ئامادەکاری باش و تۆکمەی بۆ نەکراوە، لەکاتێکدا سەرژمێرییەکە دەبێتە تاپۆی ڕەشی عوسمانی لە دەستی نەیارەکانی کورد."
دەشڵێت،"ڕاگرتنی ئەم سەرژمێرییە ئەرکێکی ئێجگار گرنگ و چارەنووسسازە، داوا لە لایەنەکان دەکەم بە پەلە قورسایی و خۆیان و دۆستەکان بخەنە گەڕ لەبەغدا بۆ ڕاگرتن و دواخستنی سەرژمێری بۆ کاتێکی گونجاو."
کورد هەوڵەکانی لە گەڵ لایەنی تورکمانی و عەرەبی سونە خستووەتە گەڕ بۆ دواخستنی سەرژمێری و ئەو دوو پێکهاتەی ئاگادار کردووەتەوە، سەرژمێری زیانی گەورە بە داهاتوویان لە هەندێک پارێزگای عێراق دەگەیەنێت.
