لەگەڵ ئەوەی کوردیش وەک پێکهاتەکانی دیکەی سوریا بە ڕووخاندنی ڕژێمی ئەسەد خۆشحاڵن، بەڵام نیگەرانیشن سەبارەت بە ئایندەیان بەهۆی لێدوانی کاربەدەستانی تورکیا و بەردەوامبوونی هێرشی هێزەکانی سوریای سەر بە تورکیا بۆ سەر ناوچەکانیان.
دەپرسن:
هۆکار چییە هێرشەکان بۆ سەر ناوچەکانی ژێر دەسەڵاتی هێزەکانی سوریای دیموکرات لە پاش ڕووخاندنی ڕژێم دەستیپێکرد؟
بۆچی هەوڵ نادرێت بەڕێوەبەرایەتی خۆسەر بکرێتە لایەنێک لە لایەنەکانی بەشداردەبن لە بنیادنانی سوریای نوێ؟
ئایە مەترسی هەیە کوردی زیاتر لە سوریا وەک خەڵکی عەفرین ئاوارە ببن؟
کۆمەڵی نێودەوڵەتی دەتوانێت چی بکات بۆ ڕاگرتنی هێرشەکان بۆ سەر ئەو ناوچانە؟
لەبەشی کوردی دەنگی ئەمەریکا، لەبابەتی ڕۆژی بەشی کوردی تاوتوێی پرسی، نیگەرانییەکانی کورد لە سوریا ڕوو لە زیادبوونە، دەکەین بەمیوانداری بەڕێزان:
١-پ٠ د٠ سەردار قادر، شارەزا لە یاسای دەستوری و دیبلۆماسیەتی قەیران مامۆستای زانكۆ
٢-دکتۆر حەسەن ئەحمەد، پسپۆڕی پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکان
٣-شەلال گەدۆ، نوێنەری ئەنجومەنی نیشتمانی کوردی سوریا (ئەنەکەسە) له ناو هاوپەیمانی ئۆپۆزسیۆنی سوریا
پڕۆفیسۆر دکتۆر سەردار قادر
ئەو هێرش و قەیرانانەی ئێستا بۆ سەر کوردانی سوریا هەیە، پێموایە ڕۆژ بە ڕۆژ زیاتر ببن، ئەویش دەگەڕێتەوە بۆ چەند هۆکارێک، لەوانە ئەو بەرنامە و باگراوندەی کە فەرمانڕەوایانی ئێستا لە سوریا پێیانە و هەیانە باگراوندێکی تورکی هەیە، بێگومان هەرچی ئەوان دەیکەن بەدەستخۆشی و باگراوندێکی تورکیە، ئەبێت کوردانی سوریا ئاگاداربن کە لەگەڵ کێ مامەڵە دەکەن ئەویش بە تەنها(تەحریری شام) نیە بەڵکو لەپشت ئەم گروپەوە دەوڵەتێکی هەرێمی هەیە کە ڕۆڵی سەرەکی لە ڕوخانی ئەسەد هەبووە کە ئەویش (تورکیایە)، بۆیە هەسەدە کە حوکمی ئەو ناوچانەی ڕۆژئاوای کوردستان دەکات دەبێت زۆر وریا بێت لە مامەڵەکردن، هەسەدە ئێستا لە جەنگدایە لەگەڵ تورکیا، خۆ ئەگەر فشارەکانی ئەمەریکا و فەرەنسا نەبووایە ئەو پێکدان و هێرشانەی سەر هەسەدە زیاتر دەبوو، بۆیە دەبێت هەسەدە لەو ناوچانەی کوردی نین زۆری یا دەکەونە ئەوبەری فوڕات بکشێنەوە، وە گۆڕانکاری لە سیاسەتی ڕابردوویان بکەن، هەروەک بینیمان کە هەفتەی پێشوو چەند گۆڕانکارییەکیان کرد کەئەوە هەنگاوێکی باش بوو، دەبێت بەردەوامیش بن لە گۆڕانکاری کردن، دەبێت هەوڵبدات ئەو واقیعەی بەدەستیەوەیەتی لەدەستی نەچێت، ئەو دەرفەتەش لەدەستنەدات کە مافەکانی کورد لە دەستوری داهاتووی سوریا بچەسپێنن، بە سیاسەتی خۆیاندا بچنەوە و خۆیان لە سیاسەتی پەکەکە بەدوور بگرن، خۆیان سیاسەتی سەربەخۆی خۆیان هەبێت، کۆمەڵگای نێودەوڵەتی داوای سوریایەکی دیموکراتی مەدەنی بە بەشداری هەموو لایەنەکان دەکات، لەوەزیاتر کۆمەڵگای نێودەوڵەتی هیچ ناکات، بۆیە دەبێت کورد خۆی شت بۆ خۆی بکات.
ئێمە وێنە گەورەکەی داهاتوو ئەگەر زیاتر ڕونبکەینەوە ببینین ئەوەیە،ئەوەی ئەمڕۆ بەرامبەر بە ئێران دەکرێت لە داهاتوودا بەرامبەر بەتورکیا دەکرێت، تورکیای سبەی دەبێتە ئێرانی ئەمڕۆ، ناکرێت تورکیایەکی ئەوەندە بەهێز و زەبەلاح هەبێت بەرژەوەندییەکانی ئەمەریکا و ئیسڕائیل بخاتە مەترسییەوە، بەڵام کەی دەبێت ئەوە کاتێکی تری دەوێت،بەڵام تورکیا بەوشێوازەی ئێستا هەیە بۆی ناچێتەسەر،وەک بکەری سەرەکی لە سوریا نامێنێتەوە، هەتا خودی محەمەد جۆلانیش ڕەنگە بۆ قۆناغێک ئەم ڕۆڵەی پێدرابێت ئەگەرنا نامێنێتەوە و دەبێت سوریا ببێتە سوریایەکی عەلمانی دیموکراتی، بەڵام لەم قۆناغەدا نا، فاکتەری سەرەکی ئێستا لە سوریا ئەمەریکا و ئیسڕائیل و تورکیایە، خودی ئەحمەد شەرع وتی، هیچ بڕیار و هەنگاوێک بەبێ تورکیا نادەن.
وتەیەکی بەهێزی چەرچڵ هەیە، کاتێک لە جەنگی جیهانی لێی دەپرسن چۆنە لەگەڵ ستالین کۆدەبینتەوە چی ئێوە کۆدەکاتەوە؟! چەرچل دەڵێت، هەتا تەواوبوونی جەنگە، دوای ئەوە هەریەکەمان دەچێت بەلای کاری خۆیەوە، ئێستاش بۆ تورکیا و ئیسڕائیل ئەمە ڕاستە، چونکە ناکۆکی جدی هەیە لە نێوان تورکیا و ئیسڕائیل، ناکرێت لە وڵاتانی ئیسلامی لە داهاتوو جەمسەرێکی جدی هەبێت لە جیهانی ئیسلامیدا کەببێتە پاڵپشتیەک دژی ئیسڕائیل، وە ئەو ڕۆڵە سەرەکی و فراوانیەی ئێستا تورکیا لە سوریا هەیەتی لە داهاتوو لێی قبوڵ ناکرێ و نامێنێ، لەبیرمان نەچێت میحوەری سەرەکی لەگۆڕینی نەخشەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست ئیسڕائیلە،کەنابێت هیچ دەوڵەتێک بمێنە لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست کە لەپەیوەندی باشدا نەبێت لەگەڵ ئیسڕائیل،بەرژەوەندی لەگەڵ ئیسڕائیل نەبێت،تورکیاش کە تموحی هەیە،دەیەوێت دەسەڵاتی فراوان بێت،ئەمە لەگەڵ بەرژەوەندی ئیسڕائیل و ستراتیژی ئیسڕائیل یەکناگرێتەوە، بۆیە دەکرێت بڵێیین، تورکیای سبەی دەبێتە ئێرانی ئەمڕۆ.
ئەوەی گرنگە ئەوەیە کە کورد بپرسێت منێکی کورد چیم دەوێت لەم قۆناغە نوێیەی سوریا؟ دەبێت کورد بزانێ کەئێستا سیاسەتکردن لە دیمەشقە،نەک لە قامیشلۆ و شارە کوردییەکانی تر، بنەمای سوریای داهاتوو فیدراڵی و پاراستنی مافی نەتەوە و کەمایەتییەکانە، بەڵام بڵێیین کورد(هەسەدە) وەک ئێستا بە هەمان سیاسەت و چەکداری دەمێنێتەوە، بێگومان نەخێر، چونکە نە سوریای نوێ وە نەخودی ئەمەریکاش ئەمەی قبوڵە کیانێک لەناو دەوڵەتێکدا هەبێ، دەبێت ئەوە بزانین هەرگیز ئەمەریکا پەیوەندییەکی ستراتیژی لەگەڵ تورکیا ناگۆڕێتەوە بە کورد، ڕاستە کورد لە ڕۆژئاوا ئێستا بکەرێکی سەرەکیە، بەڵام ستراتیژە قوڵەکەی ئەمەریکا لەگەڵ تورکیایە، بییە هەرچی زووە کوردی ڕۆژئاوا(هەسەدە)دەبێت بە سیاسەتی خۆیدا بچێتەوە، بەدەستەجەمعی لەگەڵ ئەنەکەسە و لایەنە کوردییەکان پێکەوە بچنە دیمەشق بۆ داواکردنی مافی کورد،ئەگەر وانەکرێت بەڕاستی گوتاری ئەنەکەسە لە ڕۆژئاوا پێش گوتاری هەسەدە دەکەوێ، هیچمان لە دیمەشق دەستناکەوێ.
شەلال گدۆ
بە بۆچونی من ئەگەر هەسەدە بەزووترین کات سیاسەتی خۆی نەگۆڕێت، وە سیاسەتی ئیدارەی خۆسەر و ئەوکەسانەی سەر بەکەکەن نەگۆڕێت ئەوا بونیان لە مەترسییەکی گەورەدایە، ئێستا هیچ کەس نیە لە سوریادا وە خاوەن بڕیاری یەکەم و کۆتایی کە تورکیایە وە قەتەریش هەسەدە بەم شێواز و عەقڵیەتە قبول ناکەن.
تورکیا لەپشت ئەو گروپە چەکدارە ئۆپۆزسیۆنانەی سوریاوەیە کەئێستا هێرش دەکەنە سەر هەسەدە، ئەوە ئاشکرایە کە ئەو گروپانە لەلایەن تورکیاوە پشتیوانی لێدەکرێن و هاوکاری دارایی دەکرێن بەبێ فرمانی تورکیا هیچ جوڵەیەک ناکەن.
ئێستا گفتوگۆی ئێمە وەک ئەنەکەسە لەگەڵ پەیەدە دەستیپێکردووە بەچاودێری ئەمەریکی و فەرەنسییەکان، ئەگەر بەزووترین کات ئەو وێنانەی ئۆجەلان و ئاڵای پەکەکە لانەبەن، ئەنەکەسە نەبێتە واجیهەی سیاسی ڕۆژئاوا، ئەوا تەنانەت بوونی پەیەدە و قەسەدەش لەمەترسیدایە،ئەنەکەسە لای خەڵکی سوریا و تەنانەت ئەو ئۆپۆزسیۆنەی ئێستا هاتووەتە دەسەڵات وە وڵاتانی دراوسێ زیاتر قبوڵکراوترە چونکە ئەنەکەسە بزوتنەوەیەکی مەدەنیە دەستی سور نیە بەخوێن، بوونی پەیەدە زۆرکات هۆکاربووە بۆ هێرشەکان، ئەگەر پەیەدە نەبووایە هێرش نەدەکرایە سەر عەفرین و سەرڕێکانی و گرێ سپی، بەداخەوە پەیەدە هەست بەومەترسییە ناکات، ئێمە هەست بە مەترسی دەکەین تەنانەت تۆزێک زانیاریشمان هەیە، ئەگەر پەیەدە لە دەسەڵات بمێنێتەوە ئەو ناوچەیەی کورد لە مەترسی گەورەدایە، هەتا بوونی کورد لە ڕۆژئاوای کوردستان لەمەترسیدایە،
هێزەکانی ڕۆژ هەتائێستاش لەناو هەڕێمی کوردستانن، و هیچ ئەفسەرێکی هێزی ڕۆژ نەچۆتە ناو سوریاوە.
ئێمە دەخوازین بەزوترین کات بگەیشتینایە ڕێککەوتن لەگەڵ هەسەدە، بۆ ئەوەی بەیەک وەفد بچینە دیمەشق، بەڵام پەیەدە دەڵێن، شاندێک پێکدەهێنین بەسەرۆکایەتی مەزڵوم عەبدی ئێوەش وەرن لەو شاندە بەشداربن بەس با مەزڵوم عەبدی سەرۆکی شاندەکە بێت، هەمووان دەزانین کەئۆپزسیۆنی سوریا کە ئێستا لەدەسەڵاتە سەیری پەیەدە و هەسەدە دەکات بەچاوی دوژمن، تۆمەتی زۆر گەورە لەسەر هەسەدەیە، کە ئەوان پێشتر لەگەڵ ڕژێمی سوریا بوون، بەڕاستیش کەس ناتوانێت ئینکاری لەوە بکات.
هەر ئێمە نین، ئەوە ڕاستیە تەنانەت وڵاتانی هەرێمیش کە لەناو سوریا بڕیار بەدەستن، وەک تورکیا و قەتەر هەسەدەیان قبوڵ نیە، بۆیە پێویستە هەرچی زووە هەسەدە و پەیەدە سیاسەتی خۆیان بگۆڕن، ئەگەرنا تەمەنیان زۆر کەمی ماوە و کورتە، بۆ ئێمەش باشترە کە هەسەدە لەگەڵ ئێمە بێت بۆ چەسپاندنی مافی کورد لە دەستوری سوریای داهاتوو، بەڵام بەم شێوەیەی ئێستا بە چەک و بەم سیاسەتەی کە لەژێر کاریگەری پەکەکەدان هیچ کەس قبوڵییان ناکەن،ئێمە بە هەمووان، بەتورکیا و وڵاتانی تریشمان وتووە، دیالۆگی کوردی-کوردی-بەواتای ئەوە نیە دژی هیچ وڵاتێکی هەرێمی و ئۆپۆزسیۆنی سوریا بین،ئێمە ئەگەر لەگەڵ پەیەدە دیالۆگ بکەین واتای ئەوەنیە ئێمە دژی تورکیا یەک بگرین، تورکیاش لەم دیالۆگە ڕازییە.
دکتۆر حەسەن ئەحمەد
بابەتەکە ئێستا لە پەیەدە گەورەترە، سەردانەکەی بلینکن بۆ تورکیا و کۆبوونەوەی لەگەڵ بەرپرسانی ئەو وڵاتە، جەختکردنەوە بوو لەوەی بڕیاردەری یەکەم دواین لە سوریا بە تەنها تورکیا نیە، واتە فاکتەری ئیسڕائیلی ئێستا لایەنە لە باڵانسی ناو سوریایە، نەک لەبەر کورد، من لەبەرئەوەی هەتائێستا فاکتەری جوگرافیا نەبووە زۆر بڕوام بەوە نەبووە، بەڵام ئێستا فاکتەری ئیسڕائیلی ئێستا ئێجگار هاتۆتە ناوەوە،خۆ ئامانجی تورکیا ئێستا بەتەنها پەیەدە(هەسەدە)نیە، هەسەدە بێت،ئەنەکەسە بێ، هەر لایەنێکی کوردی بێت تورکیا مەبەستێتی بۆ ئەوەی کورد لە ڕۆژئاوا هێز نەداتە کوردی باکور،هەرچەندە ئەنەکەسە ناتوانێت لە هۆتێلەکانی هەولێر و ئەوروپاوە لە ڕۆژئاوا بێت هێزێکی چەکدارییان نیە بەئاسانی ڕاونران لەوێ،من بەهێزێکی کاریگەرییان نازانم،کاتێک خەڵکی ڕۆژئاوا ئاوارە دەبوون ئەوان لەو هۆتێلە خۆشانە بوون لەناو خەڵکەکە نەبوون، بۆیە ئەوەی ببنە واجیهەی کوردی ڕۆژئاوا کەمێک بەگران دەزانم..
ئیسڕائیل پێی خۆش نیە کورد زۆر بەهێز بێت، حەزدەکات خۆی تاکە نوێنەری بەرژەوەندی خۆی و ئەمەریکا و ناوچەکە بێت، بەڵام لەوەش تێگەیشتوون دەبێت هاوسەنگی لەم وڵاتانە هەبێت، ئیسڕائیل نایەوێت دەوڵەتێکی مەرکەزی سونی لە سوریا پێکبهێنرێت بەمەترسی بۆسەر خۆی دەزانێت هەروەها ڕەنگە ببێتە هۆی گەرمکردنەوەی حەماس و ئەو گروپانەی تر کە پێشتر شەڕی ئیسڕائیلییان کردووە، بۆیە سوریا وابەئاسانی جێگیر نابێت ئەو لێدانانە هەر بەردەوام دەبێت لەسوریا لەلایەن ئیسڕائیلەوە، هەتا مل دەدات بۆ ڕێککەوتنێکی نوێ لەگەڵ ئیسڕائیل.
دەبێت پەیەدە و پەکەکە ئێستا بزانن بەو عقڵیەتەی ئێستا لە ڕۆژئاوای کوردستان هەیانە ناتوانن بچنە شام بەیەکگرتووی لانی کەم ئەنەکەسە بەیەکگرتووی بچنە شام بۆ گفتوگۆ دەبێت بەتەواوی سیاسەتی خۆیان بگۆڕن پێکەوە لەگەڵ ئەنەکەسە لەسەر داخوازییەکانی کورد ڕێکبکەون و بەهاوبەشی بکەونە گفتوگۆ.
سەبارەت بەتەحریری شام نەک هەر پەکەکە قبوڵ ناکەن، بەڵکو لەڕووی فکریشەوە بەکوفری دەزانن، سەبارەت بەئۆپۆزسیۆنی سوریاش کەئێستا دەسەڵاتی سوریایان گرتۆتە دەست نە ئەنەکەسە نە پەیەدە ئەوەندە بە ئاسانی قبوڵ ناکەن، جا ئۆپۆزسیۆنی سوریا تەحریری شام کە ئێستا هاوپەیمانی تورکیان.
بەداخەوە پەیەدە لەم مەترسییە گەورەیە تێناگات، مەترسییە گەورەکە لێرەدا بۆ ڕۆژئاوای کوردستان ئەوەیە، ئەگەر کورد بەزوویی بەیەکگرتوویی نەچنە شام، حکومەتێکی شەرعی و خاوەن هێز بەناوی حکومەتی شەرعی ئەگەر مەجالی چەکی گەرمیشییان نەبێت، بەچەکی سارد بچن ناوچەکانی ئێستای ژێر دەستی کورد بخەنەوە ژێر دەستی خۆیان، بەو ئایدۆلۆژیایەی شاخ و بتپەرستیەی پەیەدە ئێستا هەیەتی، ئەنەکەسەش هەمان بیری هەیە، چۆن دەتوانێت لە شام نوێنەری کورد بێت ئەگەر پەیەدەی لەگەڵدا نەبێت؟!کاتێک ئەنەکەسە دەڵێت پەیەدە هات باش، نەهات لەگەڵمان بۆ دیمەشق خۆمان دەچین لە دیمەشق نوێنەرایەتی کورد دەکەین، ئاخر چۆن دەتوانن لەکاتێکدا پەیەدە خاوەنی هێزن، ئاخر هەر سبەی مێژووش باش باستان ناکات بە تەنها بڕۆن بۆ شام، دەبێت هەرچی زووە هەموو لایەک پارتی، یەکێتی هەوڵبدەن لەگەڵ پەیەدە تا ئەو عەقڵیەتەیان بگۆڕن،هیوادارم هەموو کورد یەکبگرن.
سوریا جێگیر ببێت، تەحریر شام کەتائەوکات ناوەکەی دەگۆڕن،بەناوی تر، ئەوکات ڕوو لەناوچەکانی کورد دەکەن و دەستی بەسەردا دەگرن، هەروەک چۆن خومەینی کاتی خۆی هێرشی کردە سەر ناوچە کوردەکان لەدوای شۆڕش، بەڵام ئێستا ناتوانێت هێرش بکاتە سەر کورد چونکە ئابڕووی دەچێت و دەبێتە هێزێکی تیرۆریست.