توێژینه‌وه‌یه‌کی نوێ له‌گۆڤاری زانستیدا بڵاوکراوه‌ته‌وه ده‌ڵێت، دوای وه‌رگرتنی سامپڵی هه‌نگوین له هه‌موو جیهاندا ده‌رکه‌وتوه ده‌رمانی کیمیاویان تێدایه.
توێژینه‌وه‌که ده‌ڵیت له‌وانیه ئه‌مه هۆکار بێت بۆ که‌مبوونه‌وه‌ی ژماره‌ی کۆلۆنیه‌کانی هه‌نگ. هه‌روه‌ها ئه‌مه‌ش به‌ئاگا هێنانه‌وه‌یه له‌زۆری به‌کارهێنانی ده‌رمانی کیمیاوی له‌کێڵگه‌کاندا بۆ په‌ره‌سه‌ندنی به‌رووبوومی کشتوکاڵی.
سه‌رپه‌ڕشتیاری توێژینه‌وه‌که پرۆفیسۆری بایۆلۆجی له‌زانکۆی نیوشاتڵ له سویسرا ده‌ڵێت، "به‌هۆی که‌می ئاستی ده‌رمانه کیمیاوه‌یه‌کان بهپه‌پێوانه‌کانی حکومه‌ت، ئه‌مه بۆ مرۆڤ کێشه‌ی گه‌وره نیه، به‌ڵام ئه‌وه‌ی گرفته ئه‌و جێگایانه‌ی که هیچمان لێ نه‌دۆزیوه‌ته‌وه زۆر که‌مبوون".
به‌درێژایی ساڵانی ڕابردوو زۆر له توێژینه‌وه‌کان له تاقیگه و له کێڵگه‌کان، ده‌رمانی کیمیاوی جۆره‌کانی "نیۆنیکۆتینۆداس" و "نێۆنیکس" ده‌به‌ستنه‌وه به که‌مبوونه‌وه‌ی شانه‌کانی هه‌ن و لاوازبوونی هه‌نگ به‌گشتی.
بۆ 10 ساڵه شانه‌کانی هه‌نگ له‌که‌مه‌بوونه‌وه‌دایه، وه‌ک شاه‌زیان ده‌ڵین، هۆکاره‌کانی ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ کۆمه‌ڵێک فاکته‌ر له‌وانه، ده‌رمانی "نیۆنیکس"، مشه‌خۆره‌کان، نه‌خۆشی، گۆڕانکاری که‌ش و هه‌وا و که‌مبوونه‌وه‌ی ناوچه‌ی سه‌رچاوه‌ی خۆراک. زیاتر له سێ‌یه‌کی خۆراکی مرۆڤ له ڕوه‌که‌وه دێت، که هه‌نگ هۆکاری سه‌ره‌کیه بۆ گواستنه‌وه‌ی هه‌ڵاڵه‌و پیتاندنیان.
وه‌ک پرۆژه‌یه‌ک بۆ زانیاری هاوڵاتیان توێژه‌ره‌و‌انی سویسرا داوایان له شاره‌زایان و هاوڕێیان و ئه‌وانه‌ی مه‌به‌ستیانه، سامپڵی هه‌نگوین بۆ ناوه‌ندی توێژینه‌وه‌که بنێرن. زیاتر له 300 سامپڵ گه‌شتوه‌ته ناوه‌نده‌که و شاره‌زیان تاقیکردنه‌وه‌یان له‌سه‌ر 198 کردوه بۆ دۆزینه‌وه‌ی 5 جۆر له‌ده‌رمانی "نێۆنیکس" .
به‌گشتی 75% ی سامپڵه‌کان به‌لانی که‌مه‌وه یه‌ک دانه‌ی ده‌رمانه‌که‌ی تێدابوه، 45% دوو جۆر یان زیاتری تێدابوه، 10% چوار زیاتری تێدابوه.
سه‌ربازی ئه‌مریکا توانای سه‌ربازی به‌ته‌کنه‌لۆجیای نوێ به‌رزده‌کاته‌وه.
زانکۆی ئیلنۆی له‌ئه‌مریکا هاوپه‌یمانیه‌کی له‌چه‌ند لایه‌نێک پێکهێناوه به‌ئامانجی په‌ره‌پێدانی توانای سه‌ربازی و که‌مکردنه‌وه‌ی ڕێژه‌ی زیانکه‌وتنه‌کان له‌به‌ره‌کانی جه‌نگدا، له‌ڕێگای به‌ستنه‌وه‌ی مرۆڤ به‌ته‌کنه‌لۆجیاوه.
بیرۆکه‌که به‌ناوی "ئینته‌رنێتی که‌ره‌سه‌ی مه‌یدانی جه‌نگ"، پشت به‌په‌یوه‌ندی ئینته‌رنێت ده‌به‌ستێت بۆ په‌یوه‌ندی له‌گه‌ڵ ئامێره زیره‌که‌کان که سه‌ربازه‌کان له جه‌نگدا به‌کاری دینن، وه‌ک ڕادێۆ وچه‌ک و که‌ره‌سه‌ی جه‌نگی، ئه‌مه‌ش به‌ئامانجی باشتر تێگه‌یشتن له دۆخی به‌ره‌کانی جه‌نگ و هه‌ڵسه‌نگاندنی وه‌رده‌کاری مه‌ترسیه‌کان.
هاوپه‌یمانیه‌که مه‌به‌ستی په‌ره‌پێدانی بنه‌ما زانستیه‌کان پرۆسه‌ی شیکردنه‌وه‌ی مه‌یدانی جه‌نگ له‌کاتی ئه‌رکه سه‌ربزایه‌کاندا. ئامانجی زاناکان په‌ره‌دانه به تۆری ئامێره زیره‌که‌کانی بتوانێت له‌گه‌ڵ ژینگه‌دا خۆی بگوونجێنێت.
ئه‌م بیرۆکه‌یه له‌کاتێکدایه، پێشبینی ده‌کرێت شێوه‌ی جه‌نگ له داهاتوودا گۆڕانکاری به‌سه‌ردا بێت و زیاتر پشت به ته‌کنه‌لۆجیا ده‌به‌ستێت.
شاره‌زایانی سه‌ربازی ده‌ڵین پێشکه‌وتنی ته‌کنه‌لۆجیا و سیسته‌می کۆنترۆڵی ئامێره‌کان ده‌توانرێت به‌کاربێت به‌سوودی توانای سه‌ربازیی له‌شکره‌کان.
مه‌رهه‌م بۆ ساڕێژکردنه‌وه‌ی برین له چه‌ند چرکه‌یه‌کدا.
زاناکانی وڵاتیه‌کگرتوه‌کانی ئه‌مریکا و ئوستورالیا بۆ ساڕێژکردنی برین مه‌رهه‌مێکیان به‌رهه‌م هێناوه، له‌چه‌ن چرکه‌یه‌کدا کاری خۆی ده‌کات و ده‌ڵین هاریکار ده‌بێت بۆ پاراستنی ژیانی که‌سه‌کان له کاتی باری نائاسیدا.
مه‌رهه‌مه‌که به‌ناوی "میترۆکس"ه بریتیه له‌پێکهاته‌یه‌کی جێڵی که‌تیره‌یی، له‌پرۆتینی سرووشتی دره‌ستده‌کرێت ، ئه‌م مه‌رهه‌مه پزیشکه‌یه به‌کاردێت بۆ برینداربوونی ئه‌ندامه‌کانی ناو جه‌سته‌ی مرۆڤ، ئه‌وه‌ی به‌رده‌وام له جووڵه و کشان و بچووکبوونه‌وه‌یدایه وه‌ک سیه‌کان و دڵ.
ئه‌م مه‌رهه‌مه ده‌خرێته سه‌ر برینه‌کان و پاشان تیشکی سه‌رو وه‌نه‌وشه‌یی ئاراسته ده‌کرێت بۆ ته‌واوکردنی پرۆسه‌ی داخستنی برینه‌که ته‌نها 60 چرکه‌ی پێده‌چێت، بێ ئه‌وه‌ی پێویست به ده‌زووی دوورینه‌وه بکات.
Your browser doesn’t support HTML5
به‌رنامه‌ی زانست و ته‌کنه‌لۆجیا 10- 09-2017