سەڵاح رەشید: پارتی و یەکێتی بوون بە دوو کۆمپانیای بازرگانی

لە دوای روخانی رژێمی سەدام حسێن و دروست بوونی حکومەتی نوێی عێڕاق، لە چەند کابینەی پێشووی حکومەتەکە، هەرێمی کوردستان کە نوێنەرایەتی نەتەوەی کورد دەکات لە عێڕاق سەنگ و پێگەیەکی کاریگەری هەبووە، بەڵام بۆ دامەزراندنی حکومەتی ئایندەرؤڵی چی دەبێت؟، یاخود دۆخی کورد لە هاوکێشەی سیاسی لە ناوچەکەدا چی بەسەر دێت؟ بە تایبەتی نێوماڵی کورد بە شێوەیەک پەرتەوازە بووە، وەک زۆر لە چاودێرانی سیاسی مەزەندەی دەکەن، ئەستەمە کورد بەو دۆخە نێو خۆییەی پیای گوزەر دەبێت، بتوانێت کارتی فشارو سەنگێک بێت لە وتوێژەکانی دروست کردنی حکومەتی ئایندەی عێڕاق. لە کاتێکدا لە عێڕاقیش دۆخی نێوان نێو ماڵی شیعەو سونەکانیش لە کورد خراپتر نەبێت، چاتر نییە. لە هەمبەر ئەوەی کە حیزبەکان دروستیان کردووەو دۆخێکی ناجێگیریان خوڵقاندووە، خۆپیشاندانی ناڕەزایەتی و هێزی شەقامیش لە سەر ئاستی عێڕاق و هەرێمەکە ناڕازین لە خراپی باری خزمەت گوزاری و بژێوی و فەسادی ماڵی و ئیداری.

لەم وتوێژەی دەنگی ئەمریکاو بەرنامەی هەلەو واشنتن لەگەڵ سیاسی دیار سەڵاح ڕەشید کە پێشتر یەکێک لە ڕێبەرانی یەکێتی نیشتیمانی بووە، ئێستا وەک سیاسییەکی کورد لە بەرنامەکەدا بەشداربووە.

سەڵاح رەشید لە بارەی دۆخی یەکێتی و دۆخی کورد لە ئێستادا و ململانێی توندی پارتی و یەکێتی بەچی دەگات، هەروەها پەیوەندی نێوان کوردو بەغداد شرۆڤەکانی خستووەتە ڕوو، لەسەر ئەو خۆپیشاندان و لێکەوتە سیاسیانەی ناوچەکەش دواوە، جگە لە تەوەری تر سەبارەت بە دۆخی ئابوری هەرێمەکەو ئەو هەموو قەرزارییەی کە حکومەتی هەرێم باسی لێوە دەکات، هەروەها بۆچی هەرێمەکە سەڕەڕای هەناردەکردن و دەرکردنی نەوت، هێشتا مانگانە چاوەڕوانی ئەو بودجەیە دەکات کە بەغداد بۆی دەنێرێت، سەڵاح رەشید پێی وایە بەو بودجەو داهاتانەی هەرێم خستوییەتە روو، داهاتمان زیاترە لە بودجەی وڵاتێکی وەکو ئەردەن، دەشڵێت "نەوەی کورد لەو هەرێمە دەبێت چەندین ساڵی تر قەرزی ئەو حکومەتی هەرێمە بدەنەوە، چۆن و بۆچی قەرزارە، قەرزاری کێیە؟ نەوت بەکێ دەفرۆشن؟ چەندین گریمانەو ناروونی هەن کە دۆخی ئابوری هەرێمەکەی بەو چەشنە گەیاندووە، وای لێهاتووە دەبێت بەردەوام چاوەروانی ئەو 200 ملیارەی بەغدا دەکەن بینێرێت، یاخود نەینێریت. بینیمان لە چەند رۆژی رابردوو، ئەو هەموو شەڕە جوێنەی نێوان ئەندام پەرلەمانی پارتی و یەکێتی لەسەر داهاتی دەروازە سنورییەکان، کە کەس نازانێت داهاتەکانیان چەندەو بۆ کوێ دەروات".

سەڵاح ڕەشید هۆکاری ئەو تەنگەژە ئابوریانەو راکێشانی پەنجەی تاوان بۆ یەکتری لەناو پەرلەمان و لە میدیاکاندا، زادەی نەبوونی شەفافیەتە، لەو بارەیەوە دەڵێت " لە دنیادا نییە پەرلەمان ئاگای لە بودجەی حکومەتەکەی نەبێت، ئەوە تەنها لە کوردستان رویداوە، لە هەموو دنیادا، پەرلەمان بودجە پەسەند دەکات، نەوەک ئاگادار نەبێت".

لە دوای پەسەند کردنی دوا ئەنجامی هەڵبژاردنەکانی پەرلەمانی عێڕاق، گەڕی دروست کردنی کابینەی نوێ دەست پێ دەکات، کوردیش لەو پرۆسەیە چاوەروانی ئەو پۆستانە دەکات کە لە حکومەتی ئایندەی عێڕاقدا بەریان دەکەوێت، لەو بارەیەوە سەڵاح ڕەشید دەڵێت "لایەنە کوردییەکان ناچارن کە لە بەغداد پێکەوە کار بکەن، بەڵام بەو هەموو گرژ و ئاڵۆزی و ململانێیەی هەیانە، زەحمەتە بتوانن کاری هاوبەش بکەن، ئەو برادەرانەش کە لەڕابردوو وەزیر بوبن یان بەرپرسیار لە بەغداد نەیان توانیوە سودێکی باش بە هەرێمی کوردستان بگەیەنن، تەنانەت کە مادەی 140ی دەستوور کە بۆ کورد دانراو کێشەی ناوچە دابڕاوەکان دەگرێتەوە، بەدەست کوردەوەبووە، هیچ بەرەو پێش چونێکی بەخۆوە نەدیوە، بەڵکو پاشەکشێی کردووە. بە ىڕوای من، رۆڵی کوردیش ئەو گرنگییەی جارانی نەماوە، ئەوەش هۆکار گەلێکی زۆری لە پشتە."

سەڵاح ڕەشید کە کاتێک باسی یەکێتی لێ دەکەیت، وەک ئەو حیزبەی ساڵانێکی زۆر خەباتی تیا کردووە، دەڵێت "یەکێتی ئێستا یەک کەس دەیبات بەڕێ، ئەویش بافڵ تاڵەبانییە، دەنا نەسەرکردایەتی هەیە نە مەکتەبی سیاسی، ناو بەناو ئەوانە دادەنیشن لەگەڵیدا لە نێوان دوو کەوانە پێیان دەڵێن جەمەعەتی ئەشهەدوما بیلا، نەڕۆڵیان هەیە نە کەسیشیان دەوێرن لە قسەی بافڵ دەربچن". ئەم کادیرەی رابردووی یەکێتی هەست دەکات یەکێتی لێ وون بووەو ئەو حیزبە ناناسێتەوە، لەو بارەیەوە دەڵێت "یەکێتی ئێستا وەک گەڕەکەکانی مەڵکەندی و سەرشەقامی لێ هاتووە، ئەوەندە گۆڕاوە هەر نایان ناسیتەوە. هیچ کەسێک حەز بەوە ناکات ئەو شوێنەی کاری تیا کردووە بڕوخێت، بڕوام وایە کە بەدیلی یەکێتی لە گؤرەپانەکەدا نییە، هەرچەندە، چەند یەکێتی لاوازبێت لە سودی پارتی دیموکراتە کە خەڵکی ئەم ناوچەیە ئەوەیان پێ خۆش نییە، لە لایەکی ترەوە یەکێتی جاران و یەکێتی ئێستا ئەرزو ئاسمانی فەرقە، هەرکێرڤی دەنگەکانیشی هاتۆتە خوارەوە لە هەولێردا، جاران دەنگی زیاتری نەهێنایە لە چاو لایەنی دی، هەر بە یەکێتی دانەدەنرا، کەچی لەم هەڵبژاردنە بەهەزارحاڵ کورسییەک یان دوو کورسی هێناوە".

لەدرێژەی گفتوگۆکەدا باس لەوەش دەکات کە هۆکاری شکستی حیزبەکانە بەگشتی کە خەڵک بەو رێژە زۆرە بەشداری هەڵبژاردنیان نەکردووە، یاخود دەنگەکانیان سوتاندووە، ئەو رێژەیە لە سەدا 60 یان 70 لە دنیادا دەگمەنە، لەو بارەیەوە دەڵێت "ئەو حیزبە سیاسیانە یەکێتی و پارتی و ئەوانی دیکەش، پارتی و یەکێتی بە تایبەتی، بوون بە کۆمپانیای بازرگانی، حیزبی سیاسی دەست وەرناداتە شتی رۆژانەی کۆمەڵگا، ئەو ئامانجی هەیە دەنگدەر رازی بکات کە دەنگی پێ بدەن، تاوەکو دەسەڵات لەو وڵاتە بگرێتە دەست، ئەمانە ئەوەی کە نایکەن، کاری حیزبایەتییە و خەمی وڵاتە، بیر لەوە دەکەنەوە رۆژانە لەو سەرسنورانە چەند پارەیان دەست دەکەوێت، ئێستا حیزبەکان بوونەتە ناوەندی بازرگانی گەورە، سەدەها کۆمپانیای ئاشکراو نهێنی بازرگانیان هەیە، دەستیان خستۆتە بازاڕو بینەقاقای بازرگانی کورد، بافڵ تاڵەبانی بەدەنگی خۆی بڵاو بووەتەوە لە کۆبونەوەکەی لەگەڵ خوێندکارە خۆپیشاندەرەکاندا کە دەڵێت "خەڵک رقی لە مەکتەب سیاسییەکانی ئێمەیە، کە لە تەلەفزیۆن نیشان دەدرێن خەڵک کەناڵەکە دەگۆڕێت"، سەرۆکی حیزبەکە وادەڵێت، ئەی ئێمەی هاوڵاتی ئاسایی بڵێین چی؟ پێویستە سیستمی حیزبایەتی بگۆڕن نەوەکو دەموچاوەکان".

بەرنامەی هەلەو واشنتن