هەلەو واشنتن: ئایندەی عێراق لە دوای پەسەندکردنی ئەنجامی هەڵبژاردنەکان بەرەو کوێ

دوا بە دوای بە فەرمی ڕاگەیاندنی ئاکامەکانی هەڵبژاردن و پەسەندکردنی لە لایەن دادگای باڵای فیدراڵییەوە، لایەنە براوەکانی هەڵبژاردن چاوەڕوانی دابەشکردنی پۆستە وەزاری و حکومیەکانن، لەو لاشەوە دیمەنی سیاسی عێڕاق و هەرێمی کوردستان پڕە لە مشتومڕی سیاسی.

ئەوە جگە لەوەی شەقامێکی ناڕازی ساڵانێکی زۆرە بەشداری هەڵبژاردنەکان دەکەن و تاکو ئێستا گۆڕانکارییەکان بە دڵی ئەوان نەبووە. ڕەنگە هۆکاری دروست کردنی بەردەوامی حکومەتی بەش بەشێنەی تایفی و نەتەوەیی وای کرد بێت.

لە بەرنامەی ئەم هەفتەیەی هەلەو واشنتن بۆ تاوتوێکردنی ئەم بابەتە میوانداری بەڕێزان یاسین تەها شارەزای بواری سیاسی عێڕاق و ڕۆژنامەوان و نوسەر محەمەد نوری کردووە.

هەریەک لە یاسین تەها و محەمەد نوری ئاماژە بەوە دەکەن کە بە درێژایی چەند کابینەی حکومەتەکانی ڕابردوو، بەرپرسیارێتی ئەو دۆخەی بەسەر عێڕاقدا هاتووە لە نێوان لایەنە سیاسییەکاندا وون بوو بێت، زۆربەی بەرپرسەکان لە لایەک لە دەسەڵاتدا بوون و لە لایەکی ترەوە لە شاشەی میدیاکانەوە وەکو ئۆپۆزسیۆن دەرکەوتوون.

لەو بارەیەوە حەمە نوری دەڵێت "کەس نازانێت بەرپرسیارێتی ئەو دۆخەی بەسەر عێڕاق و هەرێمی کوردستاندا هاتووە لە ئەستۆی کێدایە، کە گەندەڵی هەموو سێکتەرەکانی حوکمڕانی گرتووەتەوە".

پرسیارەکە ئەوەیە ئایا گەڕیانی ئەم حکومەتە نوێیە کە تاڕادەیەک زۆرینەی براوەکانی هەڵبژاردن ڕۆڵی تێدا دەگێڕن، دەگاتە ئەوەی حکومەت و ئۆپۆزسیۆنێکی چاودێر دروست ببێت؟ یان دیمەنە سیاسییەکە وەکو خۆی دەمێنێتەوە، بە تایبەتی وەک یاسین تەها دەڵێت "ناتوانیت ئومێدی لەسەر هەڵبچنیت، بە تایبەتی کە لە دوا خاڵەکانی موقتەدا سەدر دەڕوانیت، داوا کردن حکومەتی ئاسۆیی و بە بەشداری پێکردنی ئەو لایەنانەی زۆرینەن، سەرەتایەکە خاڵی گەشی تێدایە، بەڵام گرفتی زۆریشی تێدایە، بە تایبەتی لە وێناکردنی سەرۆک وەزیرانی ئایندەدا، سەدر داوای کردووە سەرۆک وەزیرانی ئایندە ئەم خاڵانە دەبێت جێبەجێ بکات، ئەوەش وەک ئەوە وایە سەرۆک وەزیران، فەرمانبەری لای ئەو بێت، زۆرێک چاودێران و منیش وای بۆ دەچم کە ئەم حکومەتە حکومەتی سەدرییەکان دەبێت، ئەوە لە ڕووێکەوە باش دەبێت کە بەرپرسیارێتی دۆخەکە وون نابێت، بەڵام مەترسی لە دروست بوونی دەسەڵاتی باوکایەتییە، هاوشێوەی دروست بوونی خومەینیەکی نوێ لە عێڕاقدا، پیاوێک بە عەمامەوە کە سەدرە، بڕیار لەسەر هەموو شتێک بدات".

لە دوای 2003 ەوە حکومەتی هەرێم کە لە دەستوری عێڕاقدا وەک هەرێمێکی فیدڕاڵ ئاماژەی بۆ کراوە، کۆمەڵێک گرفتی کەڵەکە کراو لە نێوانیاندا بە بێ چارەسەری ماوەتەوە، محەمەد نوری پێیوایە لە گەڕی دروست کردنی حکومەتی نوێ کە کوردیش یەک لە گەمەکەرەکانە، ڕەنگە نەتوانێت بەو سیاسەت و وتارەی هەڵی گرتووە و هاوشێوەی ڕابردوو، درێژە بە سیاسەتەکانی بدات، پێویستە روئیایان بگۆڕێت.

لەو بارەیەوە حەمە نوری دەڵێت "لە عێراق پرۆسەی سیاسی بە شێوەیەکی دروست ناڕوات بەڕێوە، عێراق لە نێوان هەڵچوون و وتارێکی پۆپۆلیستی و وتارێکی شەعبەوی زاڵدا بەڕێوە دەچێت، لە بەرامبەریشدا شەقامێکی توڕە هەیە و وڵاتێکی هەیە نوقمی گەندەڵی بووە، کۆی عێراق لە بری ئەوەی بە نموونەیەکی هاوشێوەی سەنگافورە و ئیمارات بڕوات، بەرەو نموزەجی لوبنان سەردەکێشیت، ئەم گوتارە نەتەوەییەی کوردیش باسی دەکات، وتارێکی عاتفییە و بە کەڵکی سیاسەتی ئەمڕۆ نایەت، لەلایەک عێڕاق بە دێوو دڕندە بشوبهێنن و میدیاکانیان وەها وەسفیان بکەن و بیخەنە قاڵبی دوژمنەوە و لەولاشەوە دەیانەوێ دەستکەوت لە عێراق بەدەست بهێنن، دۆخی هەرێمی کوردستان پەیوەستە بە دۆخی سیاسی عێراقەوە، ئەوە هەڵەیە بڵێین دۆخی هەرێمی کوردستان دۆخێکی جیایە، پێویستە هەولێر پایتەختی دووەمی عێڕاق بێت، نەوەکو پایتەختێک بێت خۆی بە گەورەتر بزانێت لە بەغدا".

یاسین تەها لە بەرنامەکەی هەلەو واشنتن بە ڕوونی ئاماژە بەوە دەکات کە هۆکاری زۆر هەن کە ئەم حکومەتە نوێیە ئەوەندە بڕ نەکات، بە نموونە ناکرێت حزبێکی وەکو حیزبوڵای عێڕاق کە یەک کورسی هێناوە، بەو پێودانگە مامەڵەی لەگەڵدا بکەیت، لەو بارەیەوە دەڵیت "ئەوان چەکدارێکی زۆریان هەیە و ناوچەیەکی وەکو جەرف ئەلسەخریان لەبەر دەستە کە خەڵکەکەیان دەرکردووە و ناوچەکەیان لەسەر خۆیان تاپۆ کردووە، هەر لەوێ درۆن و موشەک دروست دەکەن و مەشقی سەبازی دەکەن، باس لەوەش دەکرێت کە زیندانی نهێنیشیان هەبێت، تەنانەت ئێران دەسەڵاتی بەسەریاندا نییە و سەربە حیزبوڵای لوبنانین، ئەمانیش هاوشێوەی سەدرییەکان کە لە ڕابردوو چوونە پاڵ جوڵەی شەقام و بزاوتی تشرینییەکان بەکارهێنا، بە دڵنیاییەوە ئەوانیش وەها دەکەن و دۆخێکی پڕ لە پشێوی لە عێڕاقدا دێننە ئاراوە".

بەردەوام چەند مادەیەکی دەستوری هەیە لە لایەن کوردەوە داوا دەکرێت و تاوەکو ئێستا جێبەجی نەکراوە، ئەڵبەتە کورد لەسەردەمانی ساڵانی رابردوو، لە ڕووی سیاسییەوە قورسایی خۆی هەبووە و نەیتوانیوە هیچ بەرەو پێش چوونێک لە جێبەجی کردنی ماددەی 140 و گەڕانەوەی کەرکوک و ناوچە دابڕێنراوەکاندا بکات، هەروەها گرفتی پێشمەرگە و بودجەی هەرێم ببینێت. تۆ بڵێیت رێکەوتن و بەشداری لایەنە سیاسییە کوردییەکان بە تایبەتی پارتی دیموکرات کە زۆرینەی کورسییەکانی بەدەستەوەیە، ئایا دەتوانن لەگەڵ سەدرییەکان جێبەجی کردنی ئەو مادە دەستوریانە ببێتە شەرت و مەرجی دانوستانەکانی پێکهێنانی حکومەت. لەو بارەیەوە یاسین دەڵێت "داوای جیبەجێ کردنی مادەی 140 و کێشەی پێشمەرگە مومکین نییە کەس ئەو داوایانە جێبەجێ بکات، لە هەرێمی کوردستان وتارێک هەیە بەردەوام لە عێراق دەخوێنێت، کورد خۆشی نازانێت لەگەڵ عێڕاقدا چییە؟ ئەم دوو فاقییە لە سیاسەت زیانی زۆری بە هەرێمی کوردستان گەیاندووە".

هەرێمی کوردستان کە هێشتا نەیانتوانیوە وتارێکی یەکگرتوویان هەبێت، بەلای محەمەدەوە هۆکاری سەرەکی ئەو ڕەوشە نەمانی متمانەیە لە نێوان هێزە کوردییەکاندا، پێشیوایە لەسەر دابەشکردنی پۆستەکان کۆدەبنەوە و یەکلاییشی دەکەنەوە، بەڵام نەبوونی متمانە و یەک وتاری دۆخی سیاسی کوردی بەرەو لاوازی بردووە، لەو بارەیەوە دەڵێت " لەسەردەمێکدا کورد نەیتوانی کارتە گەورەکانی بەکار بهێنێت، لە پەنای هەندیک دروشم خۆی شاردووەتەوە بە ئێستاشەوە دەیەوێ بەهەمان شێوەی رابردوو سیاسەت بکات، لەم دۆخەی ئێستا جێبەجێ کردنی مادەی 140 و پێشمەرگەو داواکاری تر لە مەحاڵ مەحاڵترە، سیاسەت واتە هەڵکردن لەگەڵ گۆڕانکارییەکاندا، ناکرێت بەهەمان گوتاری ساڵی 2005 بڕۆیت سیاسەت لە بەغداد بکەیت".

هەلەو واشنتن