کێشەکانی ناو کەرکوک و جێبەجێنەکردنی ماددەی 140 ی دەستوری عێراق

لە ماوەکانی ڕووداوەکانی ئەم دوایەی کەرکوک ، قسەکردن لەسەر ماددەی 140ی دەستوری عێراق هاتە ئاراوە، تەنانەت وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمەریکا لە کۆنگرەیەکی ڕۆژنامەوانیدا وتی" ئەمەریکا داوا لە هەموو لایەنەکان دەکات کە هەر ناکۆکییەک هەبێت لە ڕێگەی وتووێژ و کاراکردنەوەی ماددەی 140 ی دەستوری عێراق چارەسەری بکەن."

دەپرسین حزبە کوردییەکان چییان کردووە بۆ جێبەجێکردنی ماددەی 140؟

مەلەفی ماددەی 140 بەچی گەیشت؟

بۆچی لایەنە کوردییەکان قسەکەی وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمەریکایان بە هەند وەرنەگرت؟

لایەنی کوردی بە جدی دەیوێت مادەی 140 جێبەجێ بکرێت؟

گرفتەکە لە لایەنی کوردییە یان بەغدادە کە ماددەی 140 جێ بەجێ ناکرێت؟

لە بەشی کوردی دەنگی ئەمەریکا لە بەرنامەی بابەتی ڕۆژ گفتوگۆ لەسەر ئەم بابەتە کرا بە میوانداری:

1- فەهمی بورهان ، سەرۆکی دەستەی گشتی ناوچە کوردستانیەکانی دەرەوەی هەرێم.

2- کاکە ڕەش سدیق ، لێپرسراوی ئۆفیسی کەرکوک بۆ جێبەجێکردنی ماددەی 140، ئەندامی لیژنەی باڵای مادەی 140.

3- لەتیف فاتیح فەرەج، نووسەر.

4- کاوە ئەحمەد، شرۆڤەکاری سیاسی.

فەهمی بورهان:
"وەکو حکومەتی هەرێمی کوردستان پێشوازی دەکەین لەو قسانەی وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمەریکا ، پێمان وایە سیاسەتی ڕاست و دروست لە خزمەت هاووڵاتیانی عێراق جێبەجێکردنی دەستوری عێراقییە، تاکە چارەسەریش جێبەجێکردنی دەستور و گفتۆکردنە لەسەر مێزی دانوستان، بۆیە بە ڕێزەوە دەڕوانینە ئەو هەڵوێستەی ئەمەریکا هەڵوێست من هەڵوێستی فەرمی حکومەتی هەرێمە."

"من لەگەڵ جێگری سەرۆک وەزیرانی هەرێم کۆبوونەوەم هەبوو بە هەمان شێوە بە ڕێزەوە لەو قسانەی وتەبێژەکەی وەزارەتی دەرەوەی ئەمەریکای دەڕوانی وە هەر ئەوەش چاوەڕێ دەکەین لە ئەمەریکا."

"هەندێک کار کراوە بۆ ماددەی 140 بە نادیدەی ناگرین، بەڵام لە ئاست داخوازی خەڵکی کەرکوک و ئێمەدا نییە، بەڵام بەداخەوە ئەم ماددەیەش سپێردرا بە ململانێ سیاسییەکانی عێراق، ئێستاس لەم کابینەیەی حکومەتی سودانی کارنامەیەکی نووسراومان هەیە وەک حکومەتی هەرێم لەگەڵیدا بەڵێن دراوە کە بڕە پارەیەک تەرخان بکرێت بۆ کارەکانی ماددەی 140، بەڵام بەداخەوە هەتا ئێستا پەرۆشی و جدییەتی وا نابینرێت بۆ جێبەجێکردنی ئەو ماددەیە، نەک هەر ئەوە نەکراوە، لە ماوەکانی ڕابردوو کێشە بۆ جوتیار و خەڵکی کورد لە کەرکوک دروستکراوە تەنانەت بۆ زمانی کوردیش لە کاتێکدا بەپێی دەستوری عێراق زمانێکی فەرمییە، بەداخەوە ئێستا کەرکوک نە هی کوردە نەهی عەرەب نە هی تورکمانە، بەڵکو هی گروپێکی بچوکی عەرەبە کە دەستییان گرتووە بەسەر ئەم شارەدا ئێمە لە ئیدارەی ئەم شارە ڕازی نین."

"ئەوەی دەمەوێت بیڵێم ئەوەیە کە سەبارەت بە ڕوئیای بۆچونی لایەنە کوردییەکان سەبارەت بە کەرکوک جیاوازی زۆری نییە چ لەسەر ئاستی شەقام چ لەسەر ئاستی حزبە کوردییەکان بە تایبەت پارتی و یەکێتی، پێمان وایە دەبێت ئەم شارە ناسنامەی ڕاستەقینەی خۆی بۆ بگەڕێتەوە لە چوارچێوەی عێراق هەروەک چۆن سلێمانی و هەولێر دوو شاری کوردستانین لە چوارچێوەی عێراق بە هەمان شێوە کەرکوکیش دەبێت بەو جۆرە بێت."

"ماددەی 140 مەبدەئێکە و دەستبەرداری نابین، بەڵام ناکرێت بە دروشمی قەومی و ئینفعالی سیاسی بمانەوێت کێشەی کەرکوک چارەسەر بکەین، بەو پێیەی یارییەکی نێودەوڵەتییە، ئێمە دەبێت دۆستە دەرەکییەکان لەبیر نەکەین ، لەسەر ئاستی عێراقیش دەبێت گفتوگۆ لەبیر نەکەین، ئێمە دەبێت وێنەیەک دروست نەکەین کە حکومەتی عێراق بە دوژمن وێنا بکەین چونکە ئێمە تا ئێستاش بەشێکین لە عێراق و دەمانەوێت دەستور جێبەجێبکەین، دەکرێت بڵێین نەیارمان نین، بەڵام ناکرێت بڵێین دوژمنمانن."


کاکە ڕەش سدیق:
"هەتا دەستوری عێراقی بمێنێت ماددەی 140یش دەمێنێت، کۆمەڵێک هەنگاوی باسکردووە بۆ جێبەجێکردنی ئەو ماددەیە بەداخەوە حکومەتی عێراق خۆی لەو هەنگاوانە دەدزێتەوە، حکومەتی هەرێمیش بەداخەوە ئەوە دەڵێم هەتا ئێستا ئەو ڕۆڵە سەرەکییەی نەبینیووە کە بتوانێت داکۆکییەکی تەواو لە ماددەی 140 بکات، هۆکاری زۆری هەیە، یەکەمییان ئەوەی کە حزبە کوردییەکان بۆچونیان یەک نییە سەبارەت بە کەرکوک، هۆکاری دووەم، ئەوەیە کە ئەو ماددەیە سەروەختێک دەیانوت ماددەیەکی مردووە، سەر وەختێکی تریش تەنها لە تەلەفزیۆن و ڕاگەیاندنەکان باسییان لێوەدەکرد، ئەرکی هەردوو حکومەتی عێراقی و هەرێمە ماددەی 140 جێبەجێ بکەن، بۆیە پێویست دەکات حکومەتی هەرێم بە جدی بێتە سەر خەت و داکۆکییەکی تەواو لە ماددەی 140 بکات."

"من پانزە ساڵە لەو بابەتەدا کاردەکەم و شارەزایی هەموو کار و بۆچونی لایەنەکانم، ئەوەی کە دەبێت حکومەتی هەرێم زۆر بە جدی کار لەسەر ماددەی 140 بکات و سوربێت لەسەر جێبەجێکردنی، چونکە ئەمە چارەنووسی کەرکوکە."

"من کاتی خۆی زۆر وتومە ناکرێت باسی بودجە و نەوت بکرێت و باسی ماددەی 140 نەکرێت، کردییانە خاڵی سێیەم ، بەداخەوە لە ساڵی 2009- 2019 حکومەتی هەرێم ماددەی 140 کردە خاڵی سێییەم لە دانوستانەکانی لەگەڵ بەغداد، خاڵی یەکەم باسی نەوتی دەکرد، خاڵی دووەم باسی بودجە و خاڵی سێیەم ئینجا باسی ماددەی 140 دەکرد، واتە لە ڕووی هەڵەی سیاسی حکومەتی هەرێمەوە دەتوانم بڵێم پاشەکشەی کرد لە ماددەی 140.

"بەداخەوە ئێستا ماددەی 140 و کەرکوک کەوتۆتە ناو ململانێ هەرێمییەکانەوە، دەبوو حکومەتی هەرێم ئەو لێدوانەی وتەبێژەکەی وەزارەتی دەرەوەی ئەمەریکای بقواستایەوە.

لەتیف فاتیح فەرەج:
" من دەمەوێت قسە لەسەر قسەکانی وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمەریکا بکەم، کە لە گەرمەی ئەوەی دەبوو تا 31 ی مانگی دوانزەی 2007 ماددەی 140 جێبێجێبکرایە. دوو کاراکتەری ئەمەریکی(جەیمس بیکەر و هامیلتۆن) ڕاپۆرتێکی لێکۆڵینەوەیان لەسەر دۆخی عێراق ئامادەکرد. ئەو دوو برادەرە هاتن ڕاپۆرتێکییان ئامادەکرد کە وتیان نابێت ئەو ماددەیە جێبەجێبکرێت ، جێبەجێکردنی ئەو ماددەیەیان لەو کاتەدا بە بەرمیلە باروت ناوبردبوو، هەڵبەت ئەمەریکا لەو کاتەدا یەکێک بوو لە هۆکارەکانی جێبەجێنەکردنی ئەو ماددەیە، بۆیە دەبێت ئێستا ڕۆڵی خۆیان ببینن لە جێبەجێکردنی ماددەکەدا، هەروەها ستیڤان دیمستۆرای نوێنەری نەتەوە یەکگرتووەکانیش ڕاپۆرتێکی هاوشێوەی پێشکەشکرد، کە ئەوانە هەموووی هۆکاربوون لە جێبەجێنەکردنی ماددەکەدا، بۆیە بە قەد کەمتەرخەمی حکومەتی عێراقی کەمتەرخەمە وە حکومەتی هەرێم کە پێداگری نەکردووە و خاوە خاوی کردووە لە جێبەجێنەکردنی ماددەکە ئەمەریکاش بە هەمان شێوە، بۆیە دەکرێت ئەمەریکا بێن لیژنە دروست بکەن و ڕاپۆرتی لێکۆڵینەوەی دۆخی عێراق هەڵبوەشێننەوە کار لەسەر جێبەجێکردنی ماددەی 140 بکەن. بۆیە ئێستا کە وتەبێژەکەی وەزارەتی دەرەوەی ئەمەریکا ئەوە دەڵێت، هەر بەیانی ئەمەریکا دەتوانێت بڕیارێک سەبارەت بە جێبەجێکردنی ماددەی 140 دەربکات من بڕواناکەم حکومەتی عێراقی بە شیعە و سوننەوە بەگژ بڕیاری ئەمەریکادا بچنەوە، چونکە خۆ عێراق ئەگەر بە فەرمی لە ژێر موستەعمەرەی ئەمەریکا نەبێت ئەوا ئەمەریکا خۆی وەک خاوەن مامەڵەمان لەگەڵ دەکات."

"بەداخەوە زۆربەی خاڵەکانی یاسای بەڕێوەبردنی دەوڵەت ماددە 58 و ماددەی 140 جێبەجێنەکراوە،."

کاوە ئەحمەد:
"جێبەجێنەکردنی ماددەکە بەهۆی بوونی عەقڵیەتی عروبەیە کە لە عێراقدا بوونی هەیە، کە ئێستا بابەتی مەزهەبیش هاتۆتە سەر، کە ئەمە دوو عەقڵیەتن دژ بە جێبەجێکردنی دەستور، ئێمە دەبوو وەک خۆمان هەندێک جوڵە بکەین بۆ جێبەجێکردنی ئەو ماددەیە، بەڵام پەنامان بۆ کام دادگا ببردایە؟ دادگای فیدراڵی ، ئێستا لە عێراق ئەو هەموو گژاوی بودجە و پێشمەرگە و موچەیەی بۆی دروستکراوە بۆ بیربردنەوەی کێشەی نەتەوایەتی ئێمەیە کە کەرکوکە، داوا لە هەموو لایەنەکان دەکەم یەک هەڵوێست بن بەرامبەر ئێمەی کەرکوکی با لایەنە کوردییەکان کەرکوک کۆیان بکاتەوە، ئەگەر عەقڵیەتی شۆڤێنی و لایەنە هەرێمییەکان نەبن هەموو کەرکوکییەکی ڕاستەقینە بە کورد و تورکمان و عەرەبیشەوە بە خەڵک و لایەنە سیاسییەکانەوە یەکگرتووین."

"من ناڵێم ئێمە پێرفێکتین بەس وەرن بەراوردی ئەو ناوچانە بکەن کە حکومەتی هەرێم بەڕێوەی دەبات لەگەڵ ئەو ناوچانەی عێراق بەڕێوەی دەبات، من دەڵێم عێراق دەیوێت هەرێم وەک خۆی لێبکات یان هەرێم بوەستێنێت تا هەرێم وەک خۆی لێدێت و پێشنەکەوێت، کێشەی کەرکوک بە هێزی نەرم و پەیوەندی نێودەوڵەتی و هەروەها سێکوچکەی بارزانی چارەسەر دەبێت."
تەواوی بەرنامەکە لەم فایلە دەنگییەدایە:

کێشەکانی ناو کەرکوک و جێبەجێنەکردنی ماددەی 140 ی دەستوری عێراق