هەڵسەنگاندنێک بۆ دادگای فیدراڵی عێراق

دادگای فیدراڵی عێراق کە بەپێی ماددەکانی 92 و 93 و 94 ی دەستوری عێراق لە ساڵی 2005 وە دامەزراوە، چەندین جار کەوتووەتە بەر ڕەخنە و توومەتبارکراوە بەوەی بەشێکی بڕیارەکانی لە ژێر کاریگەری سیاسی حزب و لایەنە دەسەڵاتدارەکانی وڵاتەکە، بۆیە چەندین جار بینراوە وەک پێویست ڕێز لە بڕیارەکانی نەگیراوە. هەر لەم دواییانە و ڕۆژێک پاش ئەوەی دادگای فیدراڵی بڕیاری دا کۆتایی بهێنرێت بە ئەندامێتی محەمەد حەلبوسی لە پەرلەمانی عێراق و چیتر سەرۆکی پەرلەمان نییە، ئۆفیسی ڕاگەیاندنی محەمەد شیاع سودانی، سەرۆک وەزیری عێراق لە ڕێگەی هەژماری خۆی لە ئێکس (تویتەر)، حەلبوسی وەک سەرۆکی پەرلەمان پێناسەکرد، هەروەها خودی حەلبوسی هەتا ئێستاش لە هەژمارەکەی لە ئێکس خۆی وەک سەرۆکی پەرلەمان پێناسە دەکات.
دەپرسین:
دادوەرانی دادگای فیدراڵی کێن و چۆن هەڵبژێردراون؟ هیچ ئەندام یان لایەنگری حزبی سیاسین؟
بڕیارەکانی ئەو دادگایە چۆن دەدرێن؟
دادگای فیدراڵی عێراقی هەتا چەند توانیویەتی بە دەستورییانە کار بکات و بڕیار بدات؟
بۆچی تۆمەتی مەرامی سیاسی ئاڕاستەی بڕیارەکانی دادگای فیدرالی دەکرێن؟
دادگاکە لە بەرژەوەندی هیچ لایەنێک کاردەکات یان بڕیارەکان بەو جۆرە خوێندنەوە و تێگەیشتنیان بۆ دەکرێن؟
لە بەرنامەی بابەتی ڕۆژ تاووتوێی ئەم پرسە دەکەین بە میوانداری ئەم بەڕێزانە:
دکتۆر ئازاد دۆسکی، پارێزەری ڕاوێژکار.
شوان سابیر، چالاکوانێکی مافپەروەر .
عەدنان عوسمان، چاودێری سیاسی.

هەڵسەنگاندنێک بۆ دادگای فیدراڵی عێراق

عەدنان عوسمان:
"دادگای فیدراڵی عێراق، دادگایەکی زۆر دەستورییە و لەڕووی یاسایشەوە کێشەی یاسایی لەسەر نیە، ڕاستە بەگوێرەی ماددە 92ی دەستور دروستنەبووە، بڕیارەکانی دادگاش بێگومان دیوی سیاسی تێدا دەبێت چونکە بەشێکی کارەکانی ئەم دادگایانە بریتییە لە یەکلاییکردنەوەی کێشمە کێشمی دەسەڵات و نێوان هەرێم و بەغداد، واتە ئەگەر ڕاستەوخۆ بابەتەکان سیاسی نەبن ئەوا لایەنی سیاسی هەیە، خۆ لە ئەمەریکاش وایە دادوەرەکانی دادگای باڵا لەنێوان دوو حزبەکە دابەشکراوە، لەکۆی گشتی دادگای فیدراڵی عێراق پابەند بووە بەدەستور و بڕیارەکانی دەستوری بووە، دواتر میکانیزمی دادگای فیدراڵی بۆ دەستور میکانیزمێکی ڕوون بووە، بە تایبەت سەبارەت بە هەرێمەکان کە 2\3ی دەنگدان بووە."

"خۆ منیش هەموو بڕیارەکانی دادگای فیدراڵیم پێ باش نییە، بۆ نمونە بابەتی ڕێگەدان بە فرەژنی، بەڵام سەبارەت بە بابەتەکانی تر بەڕاستی دادگاکە دەستورییانە کاری کردووە، ئیتر ئێمە لەڕووی نەتەوایەتیەوە بەدڵمان بێت یان نا. "

"ئەو بڕیارەی دادگای فیدراڵی سەبارەت بە حەلبوسی دای، بەڕاستی بڕیارێکی تەواو دەستوری بوو، ئەوە بەشێکە لەدەسەڵاتەکانی دادگای فیدراڵی، دادگاکە بەشێکی زۆر پڕۆفیشناڵی تێدایە، نابێت خەڵکی کوردستان وەک سەنگەرێکی دژی کورد سەیری بکەین، خۆ ئەگەر کورد پێی وایە دادگایەکی حزبییە ئەوا با لەکۆی پڕۆسەی سیاسی عێراق بکشێتەوە، باشە ئەگەر وایە بۆ پارتی و یەکێتی نوێنەرییان داناوە؟ بۆ بڕیارێکییان پێ باشە بڕیارێکییان پێ دژە کوردە؟! دەبێت کورد مامەڵەیەکی دروست لەگەڵ ئەم دەزگایە بکات نەک هێڵی ڕاست و چەپی پێدا بهێنین، ئەمە واقیع نیە و دەمانباتە ناو تونێلێکی تاریکەوە، چونکە دواجار جگە لە ملکەچ بوون بۆ بڕیاری دادگاکە هیچ ڕێگەیەکی ترمان نیە، هەروەک چۆن حەلبوسی ملکەچ بوو."

دکتۆر ئازاد دۆسکی:
بەداخەوە دادگای فیدراڵی عێراق بەپلەی ئیمتیاز بە سیاسی کراوە، سەیری پێکهاتەی دادگاکە بکە دیارە، چواری شیعەیە، سیانی سوننەن، دووانی کوردن، تەنانەت دادوەرە یەدەگەکانیش هەر بەوشێوەیە دانراون بەپشکی حزبی، ئاساییە لە عێراقدا هەموو دەسەڵاتەکان بەسیاسی کرابێت، بەڵام ئاسایی نیە دەسەڵاتی دادوەری بەسیاسی کرابێت،لەهەر وڵاتێک دادگا بە سیاسی کرا کارەساتێکی گەورەیە، نەک خودی دادگاکە بەڵکو هەموو ئەو بڕیارانەی دەریدەکەن بەراوردی بکەن بەدەستوری عێراق یا هەر وڵاتی تر بەئاشکرا دیارە بەسیاسی کراوە بەپلەی ئیمتیاز، دادگاکە شەرعیەتی گەلی نیە.

شوان سابیر:
"پێم سەیرە لە وڵاتێکی وەک عێّراق چاوەڕێیی ئەوە بکەی دامەزراوەیەکی باڵای وەک دادگای فیدراڵی سەربەخۆ بێت کە هەموومان دەزانین لە چ قۆناغێکی سەختی عێراقدا پێکهات، دادوەرەکانیش ئەگەر ئەندامی حزب نەبوبێتن بەڵام کاتێک بە تەزکیەی حزب ناوییان نێردراوە بۆ ئەندامێتی ئەو حزبە ئۆتۆماتیکی وەلائی بۆ ئەو حزبە دەبێ، دوو ئەندامە کوردەکەی دادگای فیدراڵیش یەکیان کاندیدی پارتیە ئەوی ترییان هی یەکێتییە، من ڕەخنە لەوە ناگرم بڵێم بڕیارەکانی دادگای فیدراڵی سیاسییە، چونکە یاسای دادگاکە لە پەرلەمان و بەتەواقوقی لایەنەکان دەرچووە، بۆیە ئەسڵەن پێم سەیرە اەگەر بڕیارەکان بۆنی سیاسی لێنەیەت، ئەوەی بڕیارەکانی دادگا بۆنی سیاسی لێدێت، ئێ خۆی سروشتی دادگاکە وایە، چونکە بەپێی دەسەڵاتەکانی دادگا یەکلایکردنەوەی کێشەکانی نێوان هەرێمەکان و بەغدادە، هەرخۆی ئەم کێشانە سروشتێکی سیاسی هەیە."