هەڵوێستی ژوورەکانی بازرگانی پارێزگاکانی هەرێمی کوردستان لە بارەی بایکۆتکردنی کاڵای ئێرانییەوە

هەردوو ژووری بازرگانی و پیشەسازی هەولێر و دهۆک داوایان لە بازرگانان و خەڵکی هەرێمی کوردستان کرد بایکۆتی کاڵاکانی ئێران بکەن، ئەمەش وەک دەربڕینی ناڕەزایی لە بەرامبەر هێرشە موشەکییەکەی شەوی دووشەممەی ڕێکەوتی 15 ی یەکی 2024 بۆ سەر هەرێمی کوردستان. لە لایەکی دیکە ژووری بارزگانی و پیشەسازی هەڵەبجە دەڵێت پێویستە حکومەتی هەرێم بڕیاری بایکۆتکردن بدات و پاشان ژوورەکانی بازرگانی پابەندی بڕیارەکە بن. بەڵام هەتا بەڕێوەچوونی ئەم بەرنامەیە ژووری بازرگانی و پیشەسازی سلێمانی هیچی لەم بارەیەوە بڵاونەکردەوە.
دەپرسین:

• هەڵوێستی حکومەتی هەرێمی کوردستان و هەروەها حکومەتی ناوەندی عێراق چی دەبێت لە بەرامبەر بایکۆتکردنی کاڵای ئێرانی؟
• بایکۆتکردنی کاڵای ئێرانی لە لایەن هەرێمی کوردستانەوە کارێگەری ئابوری بەسەر ئێران دەبێت یان تەنیا وەک دەربڕینی هەڵوێستێکە؟
• ئەی کاریگەرییەکانی ئەم بایکۆتە بەسەر هەرێمی کوردستان چۆن دەبێت؟
• بۆچی لە کاتی کوژرانی خەڵکی سیڤیل بەهۆی هێرشەکانی تورکیاوە هەڵوێستێکی لەم جۆرە نەبووە؟

لە بەرنامەی بابەتی ڕۆژ تاووتوێی ئەم پرسە دەکەین بە میوانداری:

• گەیلان حاجی سەید، سەرۆکی ژووری بازرگانی و پیشەسازی هەولێر.
• نەوزاد غەفور، سەرۆکی ژووری بازرگانی و پیشەسازی سلێمانی.
• شوکری جەمیل، سەرۆکی ژووری بازرگانی و پیشەسازی دهۆک.
• شێخ تاهیر شێخ عیزەدین، سەرۆکی ژووری بازرگانی و پیشەسازی هەڵەبجە.

وەک دەنگی ئەمەریکا پەیوەندیمان کرد بە لایەنی حکومەتی هەرێم و تەنانەت وەزارەتی بازرگانی هەرێمیش، بەڵام بەش لەوانە پێیان ڕاگەیاندین کە ڕێگەپێدراو نین لەسەر ئەو بابەتە قسەبکەن.

هەڵوێستی خەڵک و حکومەتی هەرێمی کوردستان لە بەرامبەر هێرشە موشەکییەکەی ئێران بۆ سەر هەرێم

گەیلان حاجی سەید:
"ئەم داواکارییەمان لەسەر بنەمای ئەوەوە بوو، کە ئەندامێکی چالاکی ژووری بازرگانی هەولێرمان لەدەستدا، نەک لە هەولێر لە شارەکانی تریش پرۆژە و خزمەتگوزاری هەبوو، ئەرکی ئێمەیە وەک ژووری بازرگانی کە بەرگری لە هەموو ئەندامێکی ژوورەکەمان وەک بازرگان بکەین، خۆزگە داواکارییەکەی ئێمە بۆ بایکۆتکردنی کاڵای ئێرانی ژوورەکانی تری بازرگانیش پێوەی پابەند بوونایە."

"بازرگانان و هاووڵاتیانیش پێوەی پابەندن، نەک یەک بەڵکو چەندین بازرگان پەیوەندییان پێوەدەکەین و ڕۆژانەش بەردەوام پەیوەندیمان پێوە دەکەن کە پابەندن بە داواکاری ئێمە بۆ بایکۆتی کاڵای ئێرانی تەنانەت هاووڵاتیانیش پێوەی پابەندن."

"دەمەوێت ڕوونکردنەوەیەک بدەم، داواکاری ئێمە بۆ بایکۆتکردنی کاڵای ئێرانی وەک هەڵوێستێکە بۆ لەدەستدانی ئەندامێکی چالاکی ژووری بارزگانی هەولێر، بۆ بابەتی کوشتنی هاووڵاتیانی سیڤیل لەلایەن تورکیاوە کە بۆچی ئەو هەڵوێستە سەبارەت بە تورکیا نانوێنن، ئەوە بابەتێکی سیاسیە و حکومەت دەبێت لە ڕێگای کەناڵی دیپلۆماسی خۆیەوە چارەسەری بکات."

"ئەوەی کە شەهید بووە بازرگانێکە و ئەندامی ژووری بازرگانیە بۆ ئەو مەبەستە داوامان لە هاووڵاتیان و بازرگانان کردووە کە بایکۆتی کاڵای ئێڕانی بکەن، سبەی بەبۆردومانی تورکیاش بازرگانێک شەهید ببێت هەمان هەڵوێست دەنوێنین و داوای بایکۆتی کاڵای تورکیا لەبازرگانان و هاوڵاتییان دەکەین، بۆ ڕشتنی خوێنی خوێنی هاووڵاتیانی سیڤیلیش بێگومان ئێمە پێمان ناخۆشە و دڵتەنگ دەبین، بەڵام وەک ژووری بازرگانی ئەرکی ئێمە نییە، ئەرکی ئێمە بەرگری کردنە لە بارزگانان لە هەر کوێیەک هەبێت."

"کوشتنی هاووڵاتیانی سڤیل ئێمە وەک هاووڵاتی و لایەنی مرۆڤایەتی پێمان ناخۆشە و ئیدانەی دەکەین، بەڵام کاری ژووری بازرگانی نییە هەڵوێستی لەسەر بنوێنێت، بەڵکو کاری ژووری بازرگانی بەرگریکردنە لە بازرگانان و پیشەوەراونە."

نەوزاد غەفور:
"بڕیاری بایکۆتکردنی کاڵای ئێرانی پەیوەندی نییە بە ئێمەوە وەک ژوورە بازرگانییەکان، بەڵکو ئەمە بڕیارێکە دەبێت حکومەت بە ڕاوێژ لەگەڵ ژوورە بازرگانییەکان پاش هەڵسەنگاندنەکان بیدات، ئەمە کاری ئێمە نییە وەک ژوورە بازرگانیەکان، هاووڵاتی خۆی دەتوانێت بڕیاری بایکۆت بدات و کە کاڵاکەی نەکڕی لەناو بازاڕ مایەوە ئەو کات بازرگانەکەش هاوردەی ناکات."

"جگە لەوەی کاڵاکانی ئێران هەرزانتر دەکەوێت لەسەر هاووڵاتی چونکە هەم سنورەکانی نزیکە و کرێی هاتوچۆی کەمە، هەم حکومەتی وڵاتەکە پاڵپشتی زۆری کەرتەکانی خۆی دەکات، بەڵام بۆ نمونە سعودیە و تورکیا کرێی تێچوونی کاڵا و کاڵاکەش خۆی گرانترە، بۆیە بۆ نمونە ئەگەر کیلۆیەک تەماتەی ئێران لەسەر هاوڵاتی ٥٠٠-١٠٠٠دیناری عێراقی بکەوێت، ئەگەر لە سعودیە یان تورکیاوە بێت نزیکەی ٣٠٠٠-٥٠٠٠هەزار دەکەوێت، واتە نرخ لەسەر هاووڵاتی سێ قات بۆ پێنج قات دەکەوێت، جگە لەوەی ئەگەر ئەوە ببێتە بڕیار نزیکەی ٤٠ هەزار کەس لە سنووری سلێمانی و خاڵە سنوورییەکان هەلی کار لەدەستدەدەن."

"ئەوە نزیکەی ساڵێکە ئاسمانی فڕۆکەخانەی سلێمانی لەلایەن تورکیاوە داخراوە چەندە زیان بەبازرگانانی ئێمە و هاووڵاتیانیش کەوتووە، بچوکترین هەڵوێستمان لە هیچ کام لە ژوورە بازرگانیەکانیەکانی ترەوە نەبیستووە لەکاتێکدا بازرگانانی ئێمەش وا ساڵێکە لەزیاندان، ئێمەش خۆمان داوای بایکۆتی کاڵای تورکیمان نەکردووە چونکە هەمان شتە کە چۆن بۆ کاڵای ئێرانی باسی دەکەین."

"ئەو بڕیارە جێبەجێش بکرێت عێراق پێوەی پابەند نابێت ئەو کاتە کاڵاکانی ئێران دووبارە لە ڕێگای مەرزی مونزریەوە داخڵی هەرێمی کوردستان دەکرێنەوە، ئینجا ئەوکات دەبێتە هۆی گۆڕینی ڕێڕەوەی بازرگانی کەئەمەش زیانێکی گەورەترە، هەمومان ئەو کارەساتەمان پێناخۆشە و کەسیش ناتوانێت هەڵوێستی کوردایەتیمان بەوە بەسەردا بسپەێ، بەڵێ پێمان ناخۆشە، بەڵام مرۆڤ لە خانەوادەی خۆی کەس لەدەستدەدات و ژیانیش ناوەستێت، ئەگەر وایە با حکومەت گومرگەکان دابخات و بیکاتە فەرمی ئەوکاتیش ئێمە پێوەی پابەند دەبین."

شوکری جەمیل:
"ئارامی کوردستان و سەلامەتی گیانی بازرگانانمان بۆ ئێمە گرنگترە لەهێنانی چەند کەلوپەلێک لەوڵاتێک کە مەترسی لەسەر ئارامی کوردستان دروستکردووە، بۆیە خەڵکی کوردستان مافی خۆیەتی بایکۆتی کاڵای ئێرانی بکات کەبۆتە هەڕەشە بۆ سەر هەرێم، دوای ئەوە سنوری عێراق فراوانە بەتەنها سنوری لەگەڵ ئێران نیە، بەڵکو سنوری لەگەڵ ئیمارات،ئەردەن،کوەیت، سعودیە، تورکیا هەیە و بەئئسانی دەتوانین جێگرەوەی ئێران بدۆزینەوە."

دەشڵێت "ڕاستە ڕەنگە نەختێک گرانی دروست ببێت، بەڵام ئەمە هەڵوێستێکی نیشتمانییە و دەبێت خەلکی ئێمە قوربانی بۆ بدەین، خەڵکی ئێمە خەڵکێکی نیشتمانپەروەرن و نیشتمانی خۆشیان خۆش دەوێت، هەر بینیتان چ خۆپیشاندانێک لە هەولێر و دهۆک و زاخۆ بەو ڕێژە فراوانەی هاووڵاتی دژی ئەو هێرشەی ئێران کرا کە لەو بڕوایەدام بیست ساڵیش دەبێ خۆپیشاندانی وا گەورە نەکراوە، یا ئەگەر ڕاپرسی لە هەرێم بکرێت خاوەن مارکێتەکانیش دەڵێن حەزناکەین کاڵای ئێرانی بفرۆشین."

شێخ تاهیر شێخ عیزەدین:
"من بۆخۆم لەگەڵ هەڵوێستی عاتیفیدا نیم، ئەمە پێویستی بەوەیە سەرۆکی ئەنجومەنی وەزیران لەگەڵ ئەنجومەنی وەزیران کۆببنەوە و ئەوانیش ڕاوێژ بە ژوورە بازرگانەکان بکەن پاش هەڵسەنگاندن و لێکۆڵینەوەی زۆر ئەوکات بڕیار بدرێت، لە ٦٠%ی کەلوپەلی ناو مارکێتەکان ئێرانیە، هەندێک شت هەیە یانی ناکرێت هی شوێنی تر نەبێت، بەگشتی نرخی کاڵای ئێرانی هەرزانترە لەهەر شوێنی ترەوە ئەو کاڵایانە بێت نرخەکەی پێنج قات و شەش قات زیاترە، ئێمە دەبێت سەیری گیرفانی خەڵک بکەین نەک بڕیاری عاتفی بدەین، با حکومەت لەگومرگەکانەوە ئەو بڕیارە بدات چونکە لەوە دەرچێت و حکومەت لەگومرگەکان و خاڵە سنورییەکانەوە نەیکات بەبڕیار کە سنور دابخات هەرچی تر بوترێت عاتیفیە، هیچ کەسێک نییە لەگەڵ کوشتن و شەهید کردنی خەڵکی سڤیلداین و ئیدانەشی دەکەین."

"خەڵک سێ مانگە موچەی وەرنەگرتووە کەچی من بێم بڵێم کاڵای ئێرانی مەرە کاڵای شوێنی تر بە چەند قات بکڕە، ئەمە لە گیرفانی گەرم دەکرێت نەک لەگیرفانی بەتاڵ، دڵنیام نەخەڵک نە بازرگانانیش بەقسەمان ناکەن ئێمەش داوای وایان لێبکەین، خەڵکیش بەرژەوەندی خۆی لێکدەداتەوە لەو دۆخە سەختەی ئابوری کەسێ مانگە موچەی وەرنەگرتووە، ئەوە کەی ئیشی بازرگانە بێت باسی بایکۆتی بازرگانی بکات وەک هەڵوێست ئەوە کاری حکومەتە کە کونسڵ و باڵوێزەکان بانگبکەن و هەڵوێستی دیبلۆماسی و سیاسی بنوێنن."

"ئەگەر بڕیاری بایکۆتی کاڵای ئێرانی بدرێت، ڕاستە ئێران زیان دەکات، بەڵام زیانمەندی گەورە و یەکەم ئێمە دەبین، ئێران لە قازانجی هاوردەکردن زیان دەکات، بەڵام ئێمە لەسەر حسابی قوتی خەڵک زیان دەکەین، بەخوا سنووری ئێران دابخرێت و بیکەن بەفیعلی ئەم بایکۆتە نزیکەی ٥٠٠٠هەزار کەس کار لەدەستدەدات، جگەلەوەی کە کیلۆیەک تەماتە خەڵک بە ٤٠٠٠هەزار دەستی ناکەوێت، ئەوە سەرەڕای ئەوەی ئەگەر تورکیاش بەو نرخە بۆمان بنێرێت دەرەجە دووەکەیمان بۆ دەنێرێت، جگەلەوەی نزیکەی لە ٣٠%ی کارگەکان لە سەرتاسەری هەرێمی کوردستان دادەخرێت، چونکە کەرەستە سەرەتاییەکانی ئەو کارگانە هەر لە پلاستیک و چبس و دەیان کارگەی تر لە ئێرانەوە مەوادی سەرەتاییان بۆ دێت."

"با باسی شتی کرداری بکەین نەک دروشمی عاتیفە ، بەکردار چی کراوە لەو سنورە لەدوای داوای بایکۆتی کاڵای ئێرانی، ئایا مەرزەکان و گومرگەکان داخراون؟مەرزی حاجی عمران داخراوە؟ئەگەر جدیەت لەو داوایە هەیە با حکومەت بەیەک بڕیار مەرزەکان دابخات و کاڵاکان بگەڕێننەوە، ئەگەر ئەم داوایە بۆ بازاڕ و خەڵک و عاتیفە نیە، با حکومەت مەرزەکان و گومرگەکان دابخات کە من دڵنیام و موستەحیلی موتڵەقە حکومەت بڕیاری وەها نادات چونکە لە زیانی خۆیەتی گومرگی هێنان و ڕۆیشتن و نەوتی ڕەش و قیر و ئەم هەموو داهاتە زیان دەکات، جا کە حکومەت ئەوە ناکات من بۆ خۆم بکەم بە خاوەنی قەزییەکە، ئەگەر پێناخۆش بوونە وەڵا ئێمەش پێمان ناخۆشە و خەفەتبارین."