ئایا سەرژمێری عێراق کاریگەری لەسەر ئایندەی کەرکوک و ناوچە جێ ناکۆکییەکانی دیکە دەبێت؟

لەگەڵ ئەوەی زیاتر لە 18 ساڵە تێپەڕیوە بەسەر پەسەندکردنی دەستوری عێراق، بەڵام یەکێک لە ماددەکانی ئەو دەستورە کە کورد بە دەستکەوتێکی گەورەی دادەنا، هەتا ئێستا بە تەواوی جێبەجێ نەکراوە، ئەویش ماددەی 140. بەپێی ئەو ماددەیە، دەبوایە هەتا کۆتایی ساڵی 2007 ئەو عەرەبانەی کە ڕژێمی بەعس بە ئامانجی تەعریبکردنی ناوچەکان هێنابوونی، بگەڕێنەوە بۆ ئەو پارێزگایانەی لێی هاتبوون و پاشان سەرژمێری ئەنجام بدرێت و لە کۆتاییدا ڕاپرسییەک بکرێت هەتا بڕیار بدرێت کەرکوک و ئەو ناوچانەی دیکەی جێی ناکۆکین، لەسەر حکومەتی ناوەندی بمێننەوە یان بچنە سەر هەرێمی کوردستان. ئێستا کەوا کەمتر لە سێ هەفتەی ماوە بۆ ئەنجامدانی سەرژمێری گشتی لە تەواوی عێراق، ژمارەیەک لە شارەزایانی یاسایی و سیاسی لە هەرێمی کوردستان نیگەرانن و هۆشداری دەدەن لەوەی ئەنجامەکانی ئەو سەرژمێرییە بکرێتە بنەمایەک بۆ بڕیاردانی کۆتایی لەسەر ئایندەی کەرکوک و ناوچەکانی دیکە.

دەپرسین:

ئایە ئەو نیگەرانییانە لە شوێنی خۆیانن؟

ئایە هەرێمی کوردستان دەتوانێت بە ڕێگەی یاسایی، ئەنجامدانی سەرژمێری لە کەرکوک و ناوچە جێ ناکۆکییەکانی دیکە دوابخات؟

هەندێک پێیانوایە ماددەی 140 کۆتایی پێهاتووە، بەو پێـیەی لە دەستوردا نووسراوە هەتا 31 ی مانگی دوازدەی 2007 دەبێت ئەو ماددەیە جێبەجێبکرێت، بەڵام بە دوایدا نەنووسراوە ئەی ئەگەر جێبەجێ نەکرا، چیبکرێت؟. ئایە ئەو بۆچوونە ڕاستە؟

لە بەرنامەی بابەتی ڕۆژ تاووتوێی ئەم پرسە کرا بە میوانداری:

عەبدولڕەحمان مستەفا، پارێزگاری پێشوتری کەرکوک و کەسایەتی سەربەخۆ و یاسایی.

مامۆستا حەسەن مەجید، سەرۆکی فراکسیۆنی پارتی دیموکراتی کوردستان لە ئەنجومەنی پارێزگای کەرکوک.

ئەحمەد عەسکەری، ئەندامی پێشووی ئەنجومەنی پارێزگای کەرکوک.

نەجات حسێن، کەسایەتی دیاری تورکمانی کەرکوک.

ئایا سەرژمێری عێراق کاریگەری لەسەر ئایندەی کەرکوک و ناوچە جێ ناکۆکییەکانی دیکە دەبێت؟

عەبدولڕەحمان مستەفا:

وەک دەزانرێت لە سەردەمی کۆن و نوێ گۆڕانکاری زۆر لە دیمۆگرافیای کەرکوکدا کراوە، هەرچەندە ماددەی ١٤٠ ی دەستور دانرا بەپێی ئەو ماددەیە دەبوو دۆخی کەرکوک ئاسایی بکرێتەوە بەڵام هەتائێستا دۆخەکە ئاسایی نەکراوەتەوە، بۆیە بەڕاستی لەئێستادا هەر سەرژمێرییەک پێش جێبەجێکردنی ماددەی ١٤٠ ئەنجام بدرێت بێگومان جێی مەترسییە، وە مەترسییەکانی سەرکردایەتی کوردیش لەوبارەیەوە لەجێی خۆیدایە، ڕاستە سەرژمێری بۆ هەموو وڵاتێک گرنگە و بێ سەرژمێری ناتوانێت پلانی داهاتووی چەند ساڵە بۆ وڵاتەکە دابنێت بەڵام بەڕاستی پێش جێبەجێکردنی ماددەی ١٤٠ی دەستور و ئاسایکردنەوەی دۆخی کەرکوک سەرژمێری بۆ کەرکوک جێی مەترسییە، پێویستە ماددەی ١٤٠ جێبەجێ بکرێت ئنجا سەرژمێری ئەنجام بدرێت وەک دەزانرێت یەکێک لە قۆناغەکانی ماددەی ١٤٠ سەژمێرییە، دەبێت لە ڕێگای سیاسیەوە لە پەرلەمانی عێراق، لە ڕێگای حکومەتی عێراقیەوە هەوڵبدرێت کەهیچ لایەنێکی کەرکوک زیان نەکات چونکە تورکمانیش ناڕازین لەم سەرژمێرییە بەهۆی ئاساینەکردنەوەی دۆخی شارەکە، چونکە ترس هەیە هەم وەک ئامار سبەی بەکاربهێنرێت، وەهەم ئەوکەسانەی بە تەعریب هێنراون لەسەر شارەکە حساب بکرێن، هەموو ئەگەرێکیش واریدە کە بە خراپ ئەو ئامارە بەکاربێت یا نا، بۆیە هەر سەرژمێرییەک پێش ئاسایکردنەوەی دۆخی کەرکوک سەرکەوتوو نابێت.

دەبێت کورد یەکگرتوو بێت بەڕاستی هەتاکەی ئەو کێشە ناوخۆییانەی خۆی بەگفتوگۆ لەگەڵ یەکتر چارەسەر بکات، هەروەها ئێمە تائێستاش بەشێکین لە عێراق بۆیە دەبێت هەوڵبدات کێشەکانی لەگەڵ عێراقیش چارەسەر بکات، چونکە چارەسەرکردنی کێشەکانی عێراق چارەسەری کێشەی هەمووانە بە کوردیشەوە، دەبێت کارێک بکرێت لە بەرژەوەندی عێراق و کەرکوک بەهەموو پێکهاتەکان و کوردیشەوە.

مامۆستا حەسەن مەجید:

وتەیەک هەیە دەڵێت، هەر وڵاتێک ئامار و داتای نەبێت وەک ئەوە وایە لە شەوی تاریکدا ڕێبکات و بەرچاوی نەبینێ، ئەمە بۆ وڵاتێک ئاساییە کە کێشەی دەستوری و خاک و نەتەوەیی نەبێت، ئێمە لە ناوچەکانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێم هەموو ئەو کێشانەمان هەیە، ماددەیەکی دەستوری هەیە کەباس لەئاسایکردنەوە و قەرەبوو، ئامار و ڕاپرسی دەکات، بەڵام هێشتا قەرەبوو تەواو نەبووە، دۆخی ئەو ناوچانە ئاسایی نەکراوەتەوە، بۆیە بەڕاستی ئێمە بەترسەوە دەڕوانینە سەرژمێری لەمکاتەدا، نەک بەماڵ بەڵکو بە گەڕەک عەرەبی هاوردە هاتووە و گەڕەکیان دروستکردووە، خەڵکی قەزا و ناحییەکان هاتونەتە ناو شارەکە، بۆیە ترس و دڵەڕاوکێمان لێرەدا ئەو هاوردانەیە نەک خەڵکی ڕەسەنی شارەکە، کە کەرکوک شارێکی فرە نەتەوەی جیاوازە.

من خۆم داوام لە حزبەکەی خۆم کردووە کەهەرچی زووە لایەنە کوردستانییەکانی کەرکوک کۆبونەوەی فراوان ئەنجام بدەین تا ڕوئیای هاوبەش و کاری هاوبەش بکەین لەسەر سەرژمێری، هەتا پێکەوە بەرنامە و پلانمان هەبێت، بۆ ئەوەی بتوانین ئەو کوردانەی کەرکوک کە دانیشتووی شارەکانی هەرێمین لە ڕۆژی سەرژمێری بتوانین بیانهێنیەوە تا لەسەر شارەکە حساب بکرێ، من لەم ڕادیۆیەوە ئەم قسەیە دەکەم بۆچی لایەنە سیاسییەکان بۆ دەنگدانی هەلبژاردنەکان ئۆتۆمبێل بۆ کەرکوکییەکانی دەرەوەی کەرکوک دەگرن لە ڕۆژی دەنگدان هاوکاری مادیشیان دەکەن هەتا بێنەوە دەنگ بدەن ئەی بۆ ناکرێ ڕۆژی سەرژمێری هەموو لایەنە سیاسییەکان ئەوە بکەین، بۆیە من داوای کۆبونەوەی فراوانی هەموو حزبە کوردستانییەکانم کردووە تا پێکەوە بەرنامەی هاوبەش دانێین ڕاستە رەنگە ئاسان نەبێت بەڵام قورسیش نیە ئەگەر هەموومان پێکەوە کاربکەین.

ئەحمەد عەسکەری:

سەرژمێری بۆ هەر وڵاتێک شتێکی زانستی و پێویستییە، چونکە مرۆڤ بۆ ماڵی خۆیشی بێت دەبێت بزانێت چی و چەندی هەیە، بۆ دانانی پلان، بەڵام ئەمە لە دۆخێکی ئاسایی و بۆ شوێنی ئاسایی، بۆ دۆخی کەرکوک کەهەشتا بەپێی ماددەی ١٤٠ دۆخەکە ئاسایی نەکراوەتەوە ئەنجامدانی هەر سەرژمەرییەک پێچەوانەی ئەو ماددە دەستورییەیە، هەرچەندە نازانرەت ناوەڕۆکی ئەو ڕێککەوتنە چیە دواترێت گوایە حکومەتی هەرێم و عەرا ڕێککەوتون بەڵام پێویستە ئەگەر سەرژمێری لە کەرکوک و ناوچە جێناکۆکەکان ئەنجامدرا تەنها بۆ زانینی شتەکان بێت نەک شوێنی سەرژمێری ١٩٥٧ بگرێتەوە، چونکە ئەگەر وابێت ئەوا پێچەوانەی ماددەی ١٤٠ە.

لەم سەرژمێرییەدا بۆنی ئەوە دەکەم کە کۆمەڵێک عەرەبیان هێناوەتە ناو کەرکوکەوە دەیانەوێت تەعریبێکی نوێ بەرێگای یاسایی لەژێر باڵی دەستوردا بچەسپێنن، کورد دەبێت بەشداری ئەم جۆرە ڕاپرسییە نەکات، ئەگەر بۆ مەبەستی سیاسی نیە با دوای بخەن چونکە بۆ کورد مەترسیدارە، خۆی دەبوو لە ٢٠١١ ئەم سەرژمێرییە بکرایە بەڵام چونکە لە بەژەوەندی عەرەب نەبوو دوایانخست با لەبەر کورد و تورکمانیش ١٠ ساڵ دوای بخەن، ئێستاش درەنگ نیە کورد دەتوانێت پڕۆسەی سەرژمێرییەکە لە کەرکوک پەکبخات یا بەشداری نەکات، چونکە ئەگەر لەمکاتەدا سەرژمێری لە کەرکوک نەکرێت کورد لە کەرکوک کەمینە دەردەچێت ڕێژەکەی هەر باشترین نمونە دەنگی کورد لە هەڵبژاردنەکان کە جاران ٢\٣ بوو، بە عەرەب و تورکمان ١\٣ بوو بەڵام ئێستا ڕێژەکە دەبینین، هەروەها ئەگەر بەمجۆرە شکار بکرێت وە بڕیارەکانی ئەنجومەنی سەرکردایەتی شۆڕشی بەعس جێ بەجێبکرێتەوە بەڕاستی کورد کەرکوک دەدۆڕێنێ، بەداخەوە سەرکردایەتی کورد و کورد ئەوەندەی خەریکی بودجە و داهاتە لەگەڵ بەغداد ئەگەر خەریکی ماددەی ١٤٠بوایە حەتمەن ئێستا دۆخی کەرکوک و ناوجێ جێناکۆکەکان بەوجۆرە نەدەبوو، ترس هەیە سبەی ئەنجامی ئەم سەرژمێرییە دژی کورد بەکاربێت ئەوکات بڵێن وەرن ڕاپرسی دەکەین و ماددەی ١٤٠ جێبەجێ دەکەین ئەوکات کورد کەرکوک لەدەستدەدا چونکە ئێستا کورد زۆرینە نیە لە کەرکوک، چارەنوسی کەرکوک وەک موسڵ و ناوچەکانی تری لێدێت لەدەست کورد دەڕوات.

نەجات حسێن:

ئێمە وەک تورکمان ناڕەزاییمان هەیە لەمکاتەدا سەرژمێری لە کەرکوک ئەنجامبدرێت، چونکە کاتی خۆی ڕژێمی بەعس بەئاشکرا پڕۆسەی تەعریبی ڕاگەیاند، خەڵکێکی زۆری هێنا کە بە دە هەزاری ناسراون، دە هەزار دیناری ئەوکاتە و پارچە زەوی دەدانێ، لەشوێنی تورکمانی ڕەشەنی شارەکە و برا کوردە ڕەسەنەکانی جێگیردەکردن، ئەمە جگەلەوەی لەڕووی دیمۆگرافیاەوە، بە تەواوی دیمۆگرافیای شارەکەی گۆڕی، بۆ نمونە قادر کەرەمی خستە سەر تکریت ئاخر قادر کەرەم لە کوێ و تکریت لەکوێ؟! بۆیە هەر سەرژمێرییەک لەمکاتەدا پێش ئاسایکردنەوەی دۆخی کەرکوک و دیمۆگرافیاکەی ئەوا ڕێژەی عەرەب زۆرتر دەردەچێت و ئێمەی خەڵکی ڕەسەنی کەرکوک مەغدور دەبین، تورکمان و برا کوردەکانمان لەم سەرژمێرییە زیان دەکەن، عەرەب بەهۆی عەرەبی هاوردە و گۆڕینی دیمۆگرافیا و ئاسایینەکردنەوەی دۆخەکە زۆرینە دەردەچێت.

پێیوستە کورد و تورکمان پێکەوە بەرنامەیان هەبێت لەڕێگای کوتلە و نوێنەرەکانیان لە بەغداد کە لانی کەم گەرەنتی وەرگرن کە ئەم سەرژمێرییە تەنها وەک داتا و زانیاری کەلوپەل و ئاستی بژێوی و گوزەرانی هاووڵاتیان سودی لێدەبینرێت لەڕووی نەتەوەییەوە حساب ناکرێ و ناکرێتە سیاسی.